علاوه بر اين كه تمبر در ورق هاي مختلف قطع واندازه هاي متنوع چاپ مي گردد ،جدا كردن تمبرها از ورق به منظور نگهداري در آلبوم ها اشكال و صورت هاي گوناگوني به خود مي گيرد كه به اختصار عبارتند از:
- ورق[1] – هر تمبر در وضعيت اصلي خود كه چاپ شده است و اطراف آن را كاغذ حاشيه [2] دور تا دور در ميان گرفته است يك ورق تمبر مي گويند كه در اين صورت تمبرها از هم جدا نشده و ممكن است بيش از چهارصد تمبر را شامل مي شود.
در كشورهاي دنيا هر ورق تمبر با تعداد مختلف و اشكال گوناگون ( از لحاظ قطع و اندازه) به چاپ مي رسد.
هر چقدر تعداد تمبرهاي يك ورق بيشتر باشد اندازه قطع تمبر[3] كوچكتر در نظر گرفته مي شود.
ايالات متحده آمريكا بيشتر تمبرهاي جاري (پستي ) را در ورق هاي چهار صد عددي چاپ مي كند كه هر ورق به چهار قسمت يكصد عددي با حاشيه مستقل قسمت شده است و پس از انتشار آن ها را به چها قسمت صد عددي جدا مي كنند و به هر يك از اين قسمت ها ي صد عددي يك (جام)[4] مي گويند كه در باجه ها به صورت جام به مردم فروخته مي شود.
به طور معمول ورق هاي تمبر يادگاري مشتمل بر تعداد كمتري تمبر مي باشد و گاه ممكن است از چند عدد تجاوز نكند.
ورق هاي تمبر جاري ايران اغلب يك صد عددي و تمبرهاي يادگار يبيشتر پنجاه عددي است.
بعضي از كشورها گاهي حاشيه زيرين ورق ها را با شرحي در زير هر تمبر همراه مي كنند بعضي ديگر به طور يك در ميان يك قطعه را تمبر و قطعه مجاور آن را شرحي در مورد آن تمبر قرار مي دهند و چاپ مي كنند كه نبايد اين قسمت را از تمبر اصلي جدا كرد هر چند در فاصله اين قسمت و خود تمبر داندانه وجود دارد و آماده شدن مي باشد. در هر صورت به اين گونه تمبرها پايه دار و قطعه پايه مجاور را متمم [5] تمبر مي گويند. ش 32 و ش 33
- ورق كوچك [6]– ورق هاي تمبر كوچك تر از حد متوسط معمول را ورق كوچك تمبر مي گويند. ويژگي اين اندازه ها براي يك ورق تمبر به منظور جلوه بيشتر آن و راحتي در انتشار است . حاشيه چنين ورق هايي صاف و بدون چاپ و مهر و علامت و يا شماره مي باشد و زيبايي خاصي دارد.
- كتابچه تمبر[7]– ادراه پست در بعضي از كشور ها تعدادي برگه هاي كوچك مشتمل بر دو تا ده عدد تمبر با حاشيه را در ميان دو تكه مقوا بعنوان جلد قرار مي دهد كه آن را كتابچه تمبر مي گويند.
اين كتابچه را به طور زيبايي تهيه مي كنند و به معرض فروش قرار مي دهند.
كتابچه هاي تمبر محتوي تمبرهاي ارزان قيمتي است كه بيشتر براي ارسال پاكت هاي سرگشاده ، مطبوعات و نامه هاي شهري مورد استفاده قرار مي گيرد. در اغلب اين كتابچه ها تمبرهاي اشتباه به صورت مختلف ديده مي شود.
- رديف يا باند[8]– مجموع چند تمبر از يك نوع را كه به طور افقي يا عمودي پشت سرهم قرار گرفته و از هم جدا نشده اند رديف مي گويند. ش34 ممكن است اين تمبرها با دندانه يا بدون دندانه باشد.
- جفتي[9]– دو تمبر مجاور هم را كه به طور افقي يا عمودي به هم مربوط باشند جفتي مي گويند. ش 35 كه ممكن است با دندانه و يا بدون دندانه باشد.
در سال 1346 يك جفت استثنايي در جهان تمبر به وسيله پست ايران انتشار يافت . ش 36 اين جفت تمبر را كه به صورت جفت افقي بوده و فاصله ميان آن دو بدون دندانه مي باشد به جهت شباهتي كه با بلوك چهار تايي خود دارد يعني اگر بلوك چهارتايي را از وسط دندانه بزنند مانن جفت مذكور مي شود الزاما بايد با حاشيه فوقاني خود همراه باشد تا ارزش واقعي را داشته باشد.
- جفت هاي دو زبانه[10]– يك جفت تمبر از يك نوع كه داراي طرح و رنگ مشترك و يكساني باشد ولي نوشته هاي روي يكي مثلا آلماني و ديگري به زبان ژاپني چاپ شده باشد جفت هاي دو زبامه گويند. نظير اين تمبر را در سال 1316 شمسي ، آفريقاي جنوبي منتشر ساخته است.
- جفت هاي معروف به تت بش[11]– يك جفت جدا نشده تمبر است كه به طور وارونه در كنار هم قرار گرفته باشد در حالي كه طرح و رنگ و قيمت اوليه آن ها يكي است. ش 37
تت بش ممكن است به صورت افقي ، عمودي و يا در تمبرهاي سه ضلعي در مجاورت يك ضلع باشد.
- جفت هاي همسايه[12]– يك جفت تمبر كه به يكديگر چسبيده و از هم جدا نشده اند و داراي طرح و رنگ متفاوت مي باشند به شرط آن كه رقم قيمت و نام كشور به طور جداگانه روي هر يك نوشته شده باشد آن ها را جفت هاي همسايه گويند. ش 38
- رديف هاي همسايه[13]– هرگاه ويژگي هاي جفتهاي همسايه در بيش از يك جفت تمبر جمع شود آن را رديف همسايه گويند. ش 39
- مطبق[14]– به منظور زيبايي و تزئين آلبوم هاي تمبر بعضي از سري هاي تمبر را به صورت مطبق و متوالي چاپ مي كنند يعني يك سري از تمبر را كه شامل چند قطعه با طرح هاي مختلف مي باشد و به صورت چند رديف افقي و عمودي روي يكديگر قرار دارند منتشر مي كنند.
قطع هر تمبر از سري هاي مطبق را اغلب كوچك تر از معمول در نظر مي گيرند.
كشورهايي هستند كه بعضي از سري هاي پستي را به صورت مطبق منتشر كرده اند.
در ايران تاكنون دو سري مختلف از تمبر هاي يادگاري را به صورت مطبق منتشر كرده اند. ش 45 و ش 41
- مكمل[15]– هرگاه قطعات يك سري تمبر داراي طرح هايي باشد كه چون به هم متصل گردند مجموع آن ها طرح جديدي را تشكيل مي دهد به اين سري تمبرهاي مكمل گوييم.
سري هاي مكمل همواره چسبيده و متصل به هم چاپ مي شوند و بايد همان طور هم نگه داري شوند اگر قطعات مكمل را از هم جدا كنند از لحاظ گردآوردن در مجموعه تمبر فاقد ارزش خواهد بود.
در ميان تمبرهاي ايران فقط يك سري تمبر مكمل داريم. ش 42
- هامش[16] – تمبرهاي چاپ شده روي كارت ها و پاكت هاي پستي خيلي قديم گاهي به علت ناياب شدن با ارزش مي شوند اين گونه تمبرهاي بريده شده از پاكت ها و كارت هاي پستي را هامش گوييم و آن از دو شكل بيرون نيست.
اول- تمبرهاي بريده شده از حاشيه[17]– يعني آن را طوري مي برندكه از خود كارت يا پاكت حاشيه اي داشته باشد.
دوم- تمبرهاي بريده شده بدون حاشيه[18]– يعني ان را درست از كادر تمبر مي برند و حاشيه اي براي آن در نظر نمي گيرند.
بديهي است كه هامش هاي حاشيه دار مرغوب تر است.
بلوك تمبر[19]– هرگاه حداقل چهار و حداكثر ده قطعه تمبر دو به دو و رو به روي هم و در كنار يك ديگر قرار گرفته باشد آن را يك بلوك تمبر گويند كه ممكن است بلوك چهارتايي ، شش تايي و هشت يا ده تايي با دندانه و يا بي دندانه باشد.
بعضي از تمبرها گرچه فقط يك قطعه است ولي چون از حد معمول خيلي بزرگ تر چاپ شده آن را نيز بلوك گويند. در راهنماي تمبرهاي چاپ خارج اگر اين تمبرها بي دندانه بوده آن را جزء بلوك به حساب آورده اند ولي قطع همانند با دندانه آن را جزء بلوك به حساب نياورده اند.
بلوك ها انواع مختلفي دارند كه مهمترين آن ها عبارتند از :
- بلوك مستقل[20]– چنانچه قطعات يك سري تمبر را به طور جداگانه چهار يا شش و يا بيشتر عدد از هر قطعه را به صورت بلوك چاپ كرده و براي آن حاشيه اي در نظر بگيرند آن را بلوك مستقل گوييم.
در ميان تمبرهاي ايران از اين نوع بلوك فقط يك مورد وجود دارد. ش 43
- بلوك يك دست[21]– اگر يك سري تمبر را به صورت بلوك و با حاشيه چاپ كنند آن را بلوك يك دست گوييم. ش 44
هر يك از اين بلوك ها را در حقيقت بايد يك ورق تمبر به حساب آورد لكن به بلوك مشهورترند تا ورق ، بسياري از تمبرهاي يادگاري از اين گونه اند.
- بلوك متعدد[22]– به بلوك هايي مي گوييم كه هر قطعه از يك سري تمبر را با طرح هاي تزييني در حاشيه به عنوان يك قطعه از يك سري چاپ كرده اند. ش 45
هر قطعه از اين نوع بلوك را نيز بايد در حقيقت يك ورق تمبر به حساب آورد.
- بلوك گوشه[23]– يك بلوك تمبر كه از يكي از چهار گوشه ورق اصلي [24] تمبر جدا شده و در دو طرف خود كاغذ هاي حاشيه را همراه داشته باشد بلوك گوشه است.
دو بلوك پايين ورق تمبر كه از يكي از گوشه سمت راست جدا شده و شماره ورق هاي چاپ شده را در حاشيه خود دارد[25] ، و ديگري از گوشه سمت راست جدا شده و تاريخ چاپ تمبر را با خود دارد [26] مرغوب تر مي باشد.
- بلوك خط وسط [27]– در بعضي از كشورها گاهي به هنگام چاپ ورق هاي تمبر خطوط متقاطع افقي و عمودي در وسط ورق تمبر به منزله راهنماي جدا كردن چاپ مي كنند بدين ترتيب تنها يك بلوك در وسط ورق تمبر كه محل تقاطع دو خط افقي و عمودي مي باشد وجود دارد كه آن را بلوك خط وسط گويند.
- بلوك فاصله دار[28]– بلوك هايي هستند كه در فاصله ميان تمبرهاي آن كاغذ حاشيه پهن وسيعي صليب وار قرار دارد.
در تمبرهاي ايران نمونه اي از اين بلوك را نداريم.
- بلوك اسمي[29]– در حاشيه بعضي از ورق هاي تمبر نام چاپخانه كشور و يا شخصي نوشته اند. بلوكي كه همراه با اين حاشيه باشد آن را بلوك اسمي گويند. ش 46
- پاكت مهرروز[30]– پاكت هاي مصرف نشده با مهر اولين روز انتشار كه روي قسمتي از تمبر در همان روز انتشار زده مي شود و تمبر ملصق به پاكت را به صورت تمبرهاي مصرف شده در مياورد از جمله نمونه هاي مورد علاقه گردآورندگان تمبر در كليه كشور هاي جهان مي باشد. اين پاكت ها قبل از روز انتشار تمبر از طرف اداره پست و بعضي از علاقه مندان تهيه و در سمت چپ روي آن تصوير رنگي و بزرگ شده اي از تمبر مورد نظر يا تصوير ديگري كه مربوط به موضوع انتشار تمبر و متناسب با آن مي باشد چاپ مي كنند در قسمت فوقاني سمت راست تمبر اصلي را الصاق و با مهر مخصوص روز انشار باطل مي نمايند. ش 47
مهر مخصوص روز انتشار براي هر تمبر با تاريخ به صورت روز ، ماه و سال و ذكر مناسبت انتشار از طرف اداره تهيه مي گردد و به تعداد مناطقي از كشور كه اين مهر را بتوانند به كار ببرند تكثير مي شود و در تمام طول روز انتشار در محل اداره پست در اختيار علاقه مندان گذارده و در پايان همان روز معدوم مي گردد.
در حال حاضر مهر روز انتشار فقط در اداره پست مركزي در تهران در اختيار علاقه مندان گذارده مي شود. پاكت هاي روز انتشار با نوشته هاي چاپي برجسته به مراتب زيباتر و دل انگيز تر است.
[2] Margin
[3] Mint
[4] Panes Of Sheet
[5] Tab Attached or integral part
[6] Smaller sheet
[7] Booklets
[8] Strip
[9] A Pair stamp
[10] Bilinoual pair
[11] Tele-Beche
[12] Se-Tenant
[13] Strip-Se-Tenant
[14] Labels
[15] Perfected stamps
[16] Marginal stamps
[17] Cut square stamps
[18] Cut to Shape stamps
[19] Blocks of stamps
[20] Separately Blocks
[21] Assortment Blocks
[22] Plurality Blocks
[23] Corner Blocks
[24] Stamps Sheet
[25] Flate Blocks
[26] Dated Blocks
[27] Centre line Blocks
[28] Gutter Blocks
[29] Name Blocks
[30] First Day covers of First Day of lssue
