2090 – پنجمین سالروز استقرار جمهوری اسلامی 1363

رفراندم جمهوری اسلامی
بسمه تعالی دولت موقت انقلاب اسلامی وزارت کشورتعرفهٔ انتخابات رفراندم تغییر رژیم سابق به جمهوری اسلامی که قانون اساسی آن از تصویب ملت خواهد گذشت. نتیجه رأی شمار رأی‌ها درصد  آری ۲۰٬۲۸۶٬۳۵۳ ۹۹٫۲۵٪  نه ۱۵۳٬۷۵۵ ۰٫۷۵٪ رأی‌های صحیح ۲۰٬۴۴۰٬۱۰۸ ۱۰۰٪ رأی‌های سفید یا باطله ۰ ۰٪ مجموع ۲۰٬۴۴۰٬۱۰۸ ۱۰۰٫۰۰‏٪ درصد مشارکت ۹۸٪ واجدان شرایط ۲۰٬۸۵۷٬۳۹۱
منبعمشارکت خارجی هم با مشارکت داخلی جمع‌شده‌است. آمار دقیق مشارکت با در نظر گرفتن مشارکت داخلی ۹۷٫۳۴٪ می‌شود

همه‌پرسی در ۱۰ و ۱۱ فروردین ۱۳۵۸ در سراسر ایران برگزار شد.

آری

نه

نمونهٔ برگ رأی‌ها همه‌پرسی

برگه رای، دوقسمتی بود و شامل نیمه «آری» -به رنگ سبز- و نیمه «نه» -به رنگ قرمز- بود و روی آن چنین درج شده بود:

رای‌دهندگان، می‌بایست بخش موردنظر خود را از برگه جدا می‌کردند و در صندوق رأی می‌انداختند و می‌توانستند بخش دیگر را همراه با خود ببرند.

گفته شده بود اگر کسانی رایشان برای نوع حکومت بعدی حکومت «جمهوری اسلامی» نباشد می‌توانند آن نوع حکومت دلبخواه خود را در برگه بنویسند و در صندوق بیندازند.

نتیجه

نزدیک ۹۷٫۵٪ واجدان شرایط در همه‌پرسی شرکت کردند. بیش از ۹۹٪ شرکت‌کنندگان نیز به همه‌پرسی رأی مثبت دادند.

روز جمهوری اسلامی

پس از اعلام نتیجهٔ همه‌پرسی ۱۲ فروردین، سید روح‌الله خمینی آغاز حکومت جمهوری اسلامی را اعلام کرد:^[۳]

به یاد این رویداد، روز ۱۲ فروردین در تقویم رسمی ایران به عنوان روز جمهوری اسلامی تعطیلی رسمی‌ست.

انتقادات

به گفته مسئول وقت مرکز آمار یعنی حسین لاجوردی، در همه‌پرسی ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، تقلبی «چند میلیونی» صورت گرفته‌است.^[۴]

عباس میلانی می‌گوید نظام جمهوری اسلامی نظام تمامیت‌خواه در ایران است.^[۵]

به باور طرفداران جمهوری اسلامی این همه‌پرسی حکومت جمهوری اسلامی ایران را در گروه حکومت‌هایی قرار داد که در ابتدای تشکیل از ملت خود اجازه تشکیل می‌گیرند و ایدئولوژی آن به روش دموکراتیک انتخاب می‌شود.^[۶] در برابر آن، منتقدانی نیز هستند که عقیده دارند مردم ایران در آن زمان، بیش از آن که به فکر تعیین نظام و نوع حکومت در کشور خود باشند تنها به سرنگونی نظام سلطنتی فکر می‌کردند و برای رسیدن به این هدف، نظام تازه‌ای را که به آن‌ها معرفی شده بود برگزیدند.

در نظام دموکراتیک یا مردم‌سالار، فرد، حزب یا گروهی خاص حکومت نمی‌کند بلکه مردم حکومت می‌کنند^[۷] که دولت ممکن است چندحزبی، دوحزبی یا غیرحزبی باشد و بر همین اساس یکی از سه اصل مردم‌سالاری اسلامی انتخاب رهبر یا رهبران نظام توسط مردم است. اما نظام جمهوری اسلامی درواقع یک نظام تئوکراسی حزب حاکم است که همچون نظام‌های تک‌حزبی بواسطه مکانیزم کنترل مرکزی سازمان‌ها^[۸] به ایدئولوژی ولایت فقیه وابسته است.^[۹]

با وجود اختلاف نظر گروه‌های سیاسی فعال در سال‌های پس از انقلاب اسلامی بر سر عنوان، شیوه و چگونگی برگزاری همه‌پرسی در فروردین سال ۵۸، نظام جمهوری اسلامی به استناد نتیجهٔ این همه‌پرسی در ایران رسمیت یافت.

صادق زیباکلام می‌گوید قرار دادن یک گزینه برای همه‌پرسی، انتقادهایی را به دنبال داشت و سبب شد گروهی این پرسش را مطرح کنند که چرا حکومت و رهبری انقلاب اصرار دارد انتخاب‌های دیگر را از مردم دریغ کند؟
او می‌گوید: «واقعیت این است که اگر عناوین دیگری در کنار جمهوری اسلامی نوشته می‌شد، با توجه به فضایی که در دوازدهم فروردین ۵۸ در ایران حاکم بود، اکثریت مردم باز هم به همان چیزی رای می‌دادند که سید روح‌الله خمینی گفته بود.»^[۱۰]

ابراهیم یزدی می‌گوید که در زمان برگزاری همه‌پرسی، برخی بر این نظر بودند که باید همه گزینه‌های پیشنهادی، در پرسشنامه وارد شود، ولی شورای انقلاب و رهبری که تصمیم گیرنده اصلی و نهایی بودند، تصمیم گرفتند تنها دربارهٔ جمهوری اسلامی از مردم سؤال شود که تشتت آرا به وجود نیاید.^[۱۰]

عبدالکریم لاهیجی می‌گوید امری که در آنروز انجام گرفت بیشتر مشخصه‌های یک بیعت از مردم را داشت تا برگزاری یک همه‌پرسی؛ اشکال برگزاری چنان همه‌پرسی‌ای این عنوان می‌شود که در نظرسنجی دوازده فروردین ۱۳۵۸، نوع حکومت بعدی از مردم پرسیده نشد و نحوه سؤال «جمهوری اسلامی، آری یا نه؟» به شکلی است که مردم را بین انتخاب شیوه‌ای معلوم یا تن‌دادن به شیوه‌ای نامعلوم مخیر می‌کند که از لحاظ روانی توده‌های مردم را به انتخاب پاسخ آری متمایل می‌کند. البته روزنامه‌های آن دوران تیپ حکومتی مورد نظر خود را اعم از حکومت سوسیالیستی، لیبرال و حتی جمهوری ایرانی را تبلیغ می‌کردند و مردم آن دوران بنا به روشنگری روزنامه‌ها و مجاورت با احزاب چپ مثل توده و مجاهدین خلق یا راستگراهایی مثل نهضت ملی با انواع مختلفی از حکومت آشنا بودند و این انتقادی جدی به‌شمار نمی‌رود.^[۱۱]

اشکالات چنین همه‌پرسی به برگه‌های رأی وارد شده‌است: رژیم سابق هنوز قانوناً جایگزین نشده بود و برخی ادعا داشته‌اند که عنوان سابق به آن دادن عملی جهت‌دار و پیش‌فرضانه بود تا مردم بنا به نفرتی که از حکومت سابق داشتند به رأی آری ترغیب شوند؛ همچنین نتیجه همه‌پرسی معلوم نبود و ذکر جمهوری اسلامی به عنوان نظام حکومتی بعدی اقدامی پیش‌داورانه بود. گذشته از آن قانون اساسی‌ای که متن آن معلوم نبود، چه تضمینی داشت که از تصویب ملت بگذرد. البته همان زمان نیز اعلام داشتند که منظور از قانون اساسی آن از تصویب ملت خواهد گذشت این است که قانون اساسی که برای همه‌پرسی قانون اساسی آماده خواهد شد بر پایه نظریه جمهوری اسلامی خواهد بود و این اشتباه لفظی برخی روشنفکران است. همچنین انتخاب رنگ‌های برگه رأی – نه به رنگ قرمز و آری به رنگ سبز- نیز می‌تواند جهت‌دار تعبیر بشود.^[۱۲]