1677 – پنجاهمین سالگرد جمهوریت کشور ترکیه 1352

جمهوری ترکیه Türkiye Cumhuriyeti ترکیه
پرچم نشان ملی
شعار: آشتی در میهن، آشتی در جهان
سرود: مارش استقلال فهرست 0:00
پایتخت	آنکارا ۳۹°۵۵′ شمالی ۳۲°۵۰′ شرقی
بزرگترین شهر	استانبول
زبان(های) رسمی	ترکی
دین(ها)	اکثریت اسلام سنی اقلیت شیعه dst = +۳
حکومت	جمهوری ریاستی با پارلمان واحد
• • رئیس‌جمهور	رجب طیب اردوغان
بنیان‌گذاری	۶ آبان ۱۳۰۲ (۲۹ اکتبر ۱۹۲۳)
مساحت
• کل	۷۸۵٬۳۴۷ کیلومترمربع (۳۰۳۲۲۴مایل‌مربع) (سی و هفتم)
• آبها (٪)	۱، ۳
جمعیت
• سرشماری	۸۴٬۲۲۵٬۰۰۰ (۱۷ ام)
• تراکم	۱۰۷ /به ازای هر کیلومترمربع (۲۷۷٫۱ /مایل‌مربع) (صد و دوم)
تولید ناخالص داخلی (GDP)  برابری قدرت خرید (PPP)	برآورد ۱۳۸۷
• کل	۸۵۱٫۱ میلیارد دلار (۱۷ام)
• سرانه	۱۱٬۴۶۳ دلار (۵۵ام)
شاخص توسعه انسانی (۱۳۸۶)	۰٬۷۷۵ هشتاد و چهارم(بالا)
واحد پول	لیر ترکیه (TL)
منطقه زمانی	EET
• تابستان (ساعت تابستانی)	EEST
جهت رانندگی	راست
پیش‌شماره تلفنی	۹۰
کد ایزو ۳۱۶۶	TR
دامنه سطح‌بالا	.tr

نام انگلیسی ترکیه Turkey که امروزه به جمهوری ترکیه اعمال می‌شود، از لحاظ تاریخی (از طریق Turquie در فرانسوی باستان) از ترکی لاتین قرون وسطی، Turchia, Turquia گرفته شده‌است. این نام نخستین بار در انگلیسی میانی با عنوان‌های (Turkye , Torke، بعداً Turkie , Turky) به گواهی جفری چاوسر ثبت شده‌است.

ترکیه در بین شش کشور آسیایی و دو کشور اروپایی قرار گرفته‌است. کشورهای هم‌مرز ترکیه عبارت‌اند از: در خاور با ایران ۴۹۹ کیلومتر، جمهوری آذربایجان ۹ کیلومتر، ارمنستان ۲۶۸ کیلومتر، و گرجستان ۲۵۲ کیلومتر؛ در جنوب خاور با عراق ۳۵۲ کیلومتر و سوریه ۸۲۲ کیلومتر؛ در شمال باختر با یونان ۲۰۶ کیلومتر و بلغارستان ۲۴۰ کیلومتر.

ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد. دریای سیاه،دریای مرمره، دریای اژه و مدیترانه از طریق دو تنگه بسفر و داردانل به دریاهای آزاد مرتبط می‌شوند و از لحاظ جغرافیایی موقعیت مناسبی به این کشور می‌دهند. بزرگترین و مهم‌ترین شهر آن استانبول می‌باشد.

بزرگترین شهرهای ترکیه به ترتیب: استانبول، آنکارا، ازمیر، بورسا، آدانا، غازی عینتاب، آنتالیا، قونیه و قیصریه هستند. بیشتر شهرهای این کشور دارای پارک‌های ملی و شهری سطح بالا هستند و همانند کشورهای غربی، هر شهر بزرگ در ترکیه دارای ناحیه تجاری است.

• 

  یک ناحیه تجاری در استانبول

• 

  فرودگاه جدید استانبول

• 

  یک پارک شهری در آنکارا

• 

  ازمیر سومین شهر بزرگ ترکیه

• 

  بورسا در سال ۲۰۱۳

• 

  یک بلوار در شهر آدانا

شهرهای اصلی ترکیه منبع
	رتبه	نام شهر	استان	جمعیت	رتبه	نام شهر	استان	جمعیت
استانبول آنکارا	۱	استانبول	استانبول	۱۴٬۸۰۴٬۰۰۰	۱۱	مرسین	مرسین	۱٬۰۰۵٬۴۵۵
	۲	آنکارا	آنکارا	۴٬۸۷۱٬۸۸۴	۱۲	شانلی‌اورفه	شانلی‌اورفه	۹۲۱٬۹۷۸
	۳	ازمیر	ازمیر	۲٬۹۳۸٬۵۴۶	۱۳	اسکی‌شهر	اسکی‌شهر	۷۵۲٬۶۳۰
	۴	بورسا	بورسا	۲٬۰۷۴٬۷۹۹	۱۴	دنیزلی	دنیزلی	۶۳۸٬۹۸۹
	۵	آدانا	آدانا	۱٬۷۵۳٬۳۳۷	۱۵	قهرمان‌مرعش	قهرمان‌مرعش	۶۳۲٬۴۸۷
	۶	غازی عینتاب	غازی‌ عینتاب	۱٬۶۶۳٬۲۷۳	۱۶	صامسون	صامسون	۶۵۲٬۴۱۰
	۷	آنتالیا	آنتالیا	۱٬۳۱۱٬۴۷۱	۱۷	ملطیه	ملطیه	۶۱۸٬۸۳۱
	۸	قونیه	قونیه	۱٬۱۳۰٬۲۲۲	۱۸	ازمیت	قوجاایلی	۵۷۰٬۰۷۷
	۹	قیصریه	قیصریه	۱٬۱۲۳٬۶۱۱	۱۹	آداپازاری	سقاریه	۴۹۲٬۰۲۷
	۱۰	دیاربکر	دیاربکر	۱٬۰۴۷٬۲۸۶	۲۰	ارزروم	ارزروم	۴۲۲٬۳۸۹

تاریخ

تاریخ ترکیه
گسترش پیشاتاریخ
گسترش عصر برنز
گسترش عصر آهن
گسترش دوران قدیم
گسترش قرون وسطی
گسترش عصر عثمانی
گسترش جمهوری ترکیه
گسترش مرتبط
درگاه ترکیه
ن ب و

شبه جزیره آناتولی دربرگیرنده بیشتر مناطق ترکیه امروزی همواره یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی دنیا بوده که قدمت آن برمی‌گردد به اوایل دوران نوسنگی.

ترکیه کنونی در دوران باستان، تحت حکومت دولت شهرهای متعدّدی مانند لودیه و ایونیا قرار داشت. تا اینکه در حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد، این دولت‌ها توسّط کورش بزرگ هخامنشی منقرض شد و ترکیه زیر سلطه هخامنشیان درآمد. پس از یورش اسکندر در سال ۳۳۳ پ.م. آسیای کوچک به دست سلوکیان افتاد؛ و پس از اندکی رومیان جای آن‌ها را گرفتند.

بعدها امپراتوری روم به دلیل وسعت زیاد دچار مشکل شد، تا اینکه در سال ۳۹۵ میلادی امپراتور کنستانتین شهر امپراتوری روم شرقی (کنستانتینوپل/قسطنطنیه/استانبول/اسلامبول) را پایتخت خود قرار داد؛ این اقدام مقدّمهٔ تقسیم روم به دو بخش شرقی و غربی شد. از آن پس روم شرقی یا امپراتوری بیزانس، ترکیه کنونی را در دست گرفت. در سال ۴۶۳ هجری قمری، ترکمانان مسلمان سلجوقی به فرماندهی آلب ارسلان به جنگ با امپراتوری بیزانس شتافتند و در ملازگرد، سپاه امپراتور بیزانس، رومانوس چهارم را شکست دادند. بدین ترتیب نیمهٔ شرقی ترکیه به دست سلجوقیان افتاد و زمینه برای مسلمان شدن مردم آن جا و نفوذ زبان ترکی به آن جا فراهم شد؛ ولی نیمهٔ غربی ترکیه در دست امپراتوری بیزانس باقی‌ماند.

پس از آن کوچ قبایل ترکمن مسلمان از شرق ایران به آسیای کوچک آغاز شد و این قبایل به تدریج دولتهای کوچک محلی در آنجا تشکیل دادند. یکی از مشهورترین این قبایل، قبیله «قایی» بود که در نزدیکی آنقره (آنکارا) سکونت داشتند. رهبر این قبیله به نام عثمان در سال ۶۷۸ هجری خورشیدی (۶۹۹قمری/۱۳۰۰میلادی) حکومتی تأسیس کرد که به نام خودش عثمانی خوانده شد. از آن پس تا حدود ۱۵۰ سال بعد حکومت عثمانی بیشتر آناتولی را به تصرف درآورد.

در سال‌های نخست سده نهم هجری قمری، بایزید ایلدرم سلطان عثمانی، از تیمور لنگ شکست خورد و اسیر شد. تیمور لنگ افراد بسیاری را از ترکیه اسیر کرد تا به مناطق دیگر ببرد، ولی به درخواست خواجه علی سیاهپوش آنان را رها کرد و بدین ترتیب این افراد ناحیه شیعهنشین بزرگی را در کشور عثمانی به وجود آوردند و بسیاری از آنان در زمان شاه اسماعیل یکم صفوی به ایران آمدند و جزئی از قزلباشها شدند.

در سال ۸۳۲ ه‍. خ (۱۴۵۳میلادی)، سلطان محمد فاتح توانست به زندگی هزار ساله امپراتوری بیزانس (امپراتوری روم شرقی) پایان دهد. فتح درخشان او، تسخیر قسطنطنیه (کنستانتین) پایتخت بیزانس بود، که از آن پس استانبول (اسلامبول) نامیده شد. این فتح مبدأ قرون جدید در تاریخ اروپا شناخته شده‌است.

کسی که حکومت عثمانی را به امپراتوری تبدیل کرد، سلطان سلیم یکم ملقب به یاووز (مهیب) بود. وی در اوایل سده نهم هجری قمری به پادشاهی رسید. او در طول پادشاهی ۹ ساله خود شام، مصر، عراق، حجاز (غرب عربستان)، و بخش‌هایی از بالکان (در جنوب شرق اروپا) را به تصرف درآورد و خود را خلیفه مسلمانان نامید. همچنین او کتاب‌های بسیاری را از مناطق متصرف شده بدست آورد، که اکنون زینت بخش کتابخانه‌های ترکیه‌است. سلطان سلیم یکم در سال ۸۹۳ ه‍.خ (۹۲۰ق. /۱۵۱۴م) شاه اسماعیل یکم را در جنگ چالدران شکست داد.

اوج قدرت عثمانی در زمان سلطان سلیمان یکم (قانونی) پسر سلطان سلیم رخ داد. او مناطق بیشتری را به تصرف درآورد و حتی به محاصره وین پرداخت. او در یکی از جنگ‌هایش با شاه تهماسب صفوی، تا سلطانیه نیز پیش‌آمد. پس از او امپراتوری عثمانی رو به انحطاط گذاشت.

امپراتوری عثمانی در جنگ اول جهانی از هم پاشید و مورد تهاجم بریتانیا و متحدانش واقع شد. مصطفی کمال پاشا به دلیل سازماندهی مقاومت ملی علیه دول خارجی قهرمان ملی ترکیه گردید و توانست جمهوری ترکیه را در سال ۱۳۰۲ (۱۹۲۳) بر پایه اصل جدایی دین از سیاست بنا کند و ملقب به آتاترک شد. وی خط لاتین را برای نوشتن زبان ترکی مرسوم کرد و اقدامات بسیاری را برای صنعتی و غربی شدن ترکیه انجام داد و دوره نوینی را در ترکیه به وجود آورد. او نظام جمهوری ترکیه را به صورت یک جمهوری مجلس محور (پارلمانی) تأسیس کرد و با ایجاد مجلس بزرگ میهنی ترکیه، دولت را در برابر مجلس میهنی مسئول ساخت. آتاترک مؤسس و رهبر حزب خلق جمهوری‌خواه ترکیه بود و به مدت پانزده سال و به صورت مادام العمر ریاست جمهوری ترکیه را بر عهده داشت.

در دوران اقتدار آتاترک و امین و پشتیبان او عصمت اینونو که از آن به عنوان دوران تک حزبی یاد می‌شود، سیمایی از اقتدار سیاسی ملی گرایانه به نمایش گذاشته شد که ابایی از نژادپرستی و ترویج پان‌ترکیسم و به انزوا راندن اسلام و قومیت‌ها نداشت.^[۳] بعد از یک دوران تک‌حزبی در سال ۱۳۲۹ (۱۹۵۰) حزب دمکرات از گروه سیاسی مخالف قدرت را بدست گرفت و به تعداد احزاب اضافه شد، ولی آزادی سیاسی با دوره‌هایی از کودتاهای نظامیان در سال‌های ۱۳۳۹، ۱۳۵۰ و ۱۳۵۹ شکسته شد. در سال ۱۳۵۳ ترکیه با دخالت نظامی خود علیه کودتای یونانیان در قبرس مانع از الحاق قبرس به یونان شد. در سال ۱۳۷۵ باز نیروهای نظامی دولتی را که با برنامه‌های اسلامی روی کار آمده بود، ساقط کرد. از سال ۱۳۶۳ (۱۹۸۴) تاکنون حزب کارگران کردستان و حکومت ترکیه درگیری‌های نظامی بسیاری داشته‌اند که باعث مرگ بیش از ۴۵ هزار تن گردیده‌است. ترکیه در سال ۱۳۲۵ به عضویت سازمان ملل درآمد و در سال ۱۳۳۱ به ناتو پیوست. ترکیه عضو جنبی جامعه اروپا است و اکنون با اجرای اصلاحاتی سعی در تحکیم و تقویت مردمسالاری و اقتصاد خود دارد تا بتواند مذاکرات برای عضویت در اتحادیه اروپا را آغاز نماید.

طرح اصلی پرچم ترکیه مدرن عبارت است از ماه و ستاره سفید با زمینه سرخ رنگ. این طرح مربوط می‌شود به علائمی که امپراتوری‌های ترکمن سلجوقی و عثمانی به عنوان پرچم استفاده می‌کردند. جمهوری ترکیه این پرچم را به عنوان نشانه دولت نگاه داشت. از آن جا که سلاطین عثمانی در عین حال عنوان خلیفه مسلمین را داشتند، نزد اروپاییان طرح این پرچم به عنوان نماد اسلام شناخته شد.

اکنون شمار بسیاری از کشورهای اسلامی ماه و ستاره را به صور مختلف به پرچم خود افزوده‌اند. نشانه هلال احمر نیز از این تأثیر به کنار نبوده‌است. صلیب سرخ جهانی در ۱۲۴۱ توسط هنری دونانت بازرگان سوئیسی تأسیس شد و چون نشانه دولت سوئیس و علامت دین مسیح را بر آن نهادند، هلال احمر به عنوان برابر اسلامی-سنی (و شیر و خورشید سرخ به عنوان برابر شیعی) آن بعد از جنگ جهانی اوّل بر پا شد.

از جمله کشورهایی که نماد ماه و ستاره را روی پرچم کشورشان دارند، عبارت‌اند از: ازبکستان، الجزایر، پاکستان، ترکمنستان، تونس، جمهوری آذربایجان، سنگاپور، مالزی، موریتانی، لیبی و ترکیه.

بیانات محمدرضا شاه پهلوی در پنجاهمین سالگرد جمهوری ترکیه ۶ آبان ماه ۱۳۵۲

پنجاهمین سالگرد جمهوریت کشور دوست و همسایه و هم پیمان ترکیه به ما فرصت می‌دهد تا با کمال مسرت و خوشوقتی از طرف خود و ملت ایران شادباش‌ها و تبریکات صمیمانه خود را به دولت و ملت برادر ترکیه ابراز داریم.

دوره نوین تاریخ ترکیه که نیم قرن پیش به همت و پایمردی حضرت کمال آتاتورک رهبر عالیقدر فقید ترکیه بنیاد گذارده شده تقریباً مقارن با شروع پیشرفت‌های کشور ما به دست اعلیحضرت رضاشاه کبیر بوده است.

ملت‌های ایران و ترکیه تحت رهبری‌های داهیانه رهبران عالیقدر دو کشور کوشش‌های خود را برای نجات از چنگال سیاست‌های استعماری مبذول داشته و هم خود را مصروف ترقی و تعالی روزافزون دو کشور در زمینه‌های اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و فرهنگی نموده‌اند و این خود مظهر همبستگی تاریخی کشورهای ما با یکدیگر می‌باشد که توانسته‌اند ظرف پنجاه سال اخیر با الهام از هدف‌های انسانی و بشردوستانه خود به پیشرفت‌های چشمگیر و همه جانبه‌ای نائل آمده و به موازات ترقیات معنوی و گسترش علوم و فرهنگ و مبارزه با جهل و بیسوادی، از نظر مادی هم به ترقیات قابل ملاحظه صنعتی و فنی دست یابند. کشورهای ایران و ترکیه با توجه به همسایگی و منافع مشترک و علائق دینی و میراث فرهنگی ملت‌های خود با احترام عمیق نسبت به منشور ملل متحد نمونه کاملی از دوستی و یگانگی را در جهان عرضه داشته‌اند که شواهد آن در گذشته مسافرت اعلیحضرت رضاشاه کبیر به ترکیه و بازدیدهای سران دو کشور در سنوات اخیر و همچنین شرک مؤثر ایران و ترکیه در پیمان مرکزی و همکاری‌های عمران منطقه‌ای می‌باشد. با توجه به این علائق و همبستگی‌ها و علاقه وافری که به تشیید و توسعه باز هم بیشتر مناسبات دوستانه موجود بین دو کشور ترکیه و ایران داریم از این فرصت استفاده کرده و پنجاهمین سالگرد جمهوریت ترکیه را صمیمانه شادباش گفته و موفقیت و پیشرفت‌های روزافزون دولت و ملت برادر خود را در سیر مراحل ترقی و کوشش برای حفظ صلح جهان آرزو می‌نماییم.