1363 – دومین کنگره دامپزشکی 1345

دامپزشکی دانشی تجربی است که در خصوص شناخت،پیشگیری،ریشه کنی و درمان بیماری‌های حیوانی اعم از بیماری‌های خاص حیوانی و یا بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان، شیوه‌های کنترل و بازرسی بهداشتی مواد غذایی و فراورده‌های با منشأ حیوانی به مطالعه می‌پردازد. دامپزشکان در همهٔ کشورها مسئول بهداشت دام می‌باشند تا بدین وسیله بهداشت و رفاه دام اعم از جانوران خشکی زی، آبزی، انسان و اکوسیستم فراهم شود. دامپزشکی دانشی کهن است و در ایران قدیم از دامپزشک به عنوان بیطار یاد می‌شده‌است. واژه انگلیسی دامپزشکی (veterinary) برای اولین بار توسط توماس براون در سال ۱۶۴۶ به کار گرفته شد.

بورگلا باهمکاری آلمبرت، مالشرب، ولتر، دیدرو و تورگو اولین مدرسه دامپزشکی را در شهر لیون فرانسه تأسیس نمودند. در مدت کوتاهی دانش آموزان وی قادر به مقابله با بیماری طاعون گاو بودند و سلامت حیوانات به سرعت احیا شد. با موافقت لوئی پانزدهم، شورای دولتی پادشاهی قانون تأسیس مدارس دامپزشکی را در تاریخ ۴ اوت ۱۷۶۱ تصویب نمود و در تاریخ ۱۰ ژانویه ۱۷۶۲ اولین مدرسه دامپزشکی در دنیا افتتاح شد. در سال ۱۷۶۶ مدرسه دامپزشکی دیگری در مزون آلفورت (پاریس) تأسیس شد. سپس تا قبل از سال ۱۸۰۰ به‌طور متوالی مدارس دامپزشکی در وین، تورین، کپنهاک، پادوآ، هانور، لایپزیک، بولونیا، ناپل، برلین، مونیخ، میلان، لندن و مادرید تأسیس شدند. دامپزشکی همگام با پزشکی پیشرفت نموده و روش‌ها و تکنیک‌های مورد استفاده خود را به صورت مشترک با آن بدست آورده‌است. دامپزشکی در واقع در تقاطع راه پزشکی و کشاورزی قرار گرفته و در روابط میان انسان و حیوان نقش مهمی را ایفا میکند.

آخرین شنبه آوریل به عنوان روز جهانی دامپزشکی برگزیده شد. در این روز سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) و انجمن جهانی دامپزشکی (WVA) یک موضوع را برای بحث در آن روز انتخاب کرده و شعاری را برای آن سال انتخاب می کنند.^[۱] روز جهانی دامپزشکی در سال 2020 روز شنبه 25 آوریل است و شعار انتخاب شده برای این سال «محافظت از محیط زیست برای بهبود سلامت حیوانات و انسان» در نظر گرفته شده است.^[۲]

در سفرنامه فیثاغورث در مورد زرتشت و آئین او نکته جالبی وجود دارد و آن نکته این است که زرتشت از فن دامپزشکی و درمان حیوانات اطلاع داشته‌است که در کتاب اوستا می‌توان نکات متعددی دربارهٔ پرورش حیوانات و روش درمان بیماری‌های دام مشاهده کرد.

در این کتاب برای اولین بار به طبقه‌بندی حیوانات برمی‌خوریم. مسئولیت پرورش و درمان بیماری‌های حیواناتی چون اسب، گاو، گوسفند، شتر، سگ، و پرندگان به عهده دامپزشکان بوده‌است و دامپزشکان بدین جهت دارای مقامی ارجمند و با ارزش بوده‌اند.

علاوه بر این چون اسب در ارتش ایران باستان نقش بسیار ارزنده و مهمی داشته‌است، لذا دامپزشکانی که عهده‌دار تربیت، پرورش و درمان بیماری‌های آن‌ها بوده‌اند، مقامی بسیار والا داشتند. چنان‌که رئیس اداره دامپزشکی ارتش در زمان داریوش دارای مقام سپهبدی و فرماندهی دسته سواره نظام بوده‌است. فن دامپزشکی در حدود ۵۰۰ سال بعد از میلاد مسیح در ایران به صورت علمی و کلاسیک درآمده‌است. باید توجه داشت هدف از تربیت مدرسه دامپزشکی در آن زمان درمان اسبان ارتش بوده‌است لذا احتیاج به داشتن افراد متخصص و کاردان زیاد بوده و دامپزشکان در آن زمان به نگارش کتبی تحت عناوین پرورش اسب، فن سوارکاری، درمان بعضی از بیماری‌های غیر عفونی و عفونی و چگونگی استفاده از اسب در جنگ اقدام نموده‌اند.

مهمترین وظیفه دامپزشک در ایران بعد از اسلام درمان و جلوگیری از بیماری اسبان بود که از دو جنبه جهاد و انجام فریضه حج اهمیت فوق‌العاده داشت. در ایران در تمام سده‌های بعد از اسلام دامپزشکی در مدارس و جایگاه‌های خاصی تدریس می‌شد.

در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی که دولت ایران تصمیم گرفت تشکیلات ژاندارمری نوینی را پایه‌گذاری نماید از دولت سوئد عده‌ای کارشناس نظامی برای تأسیس ژاندارمری استخدام نمود که به همراه افسران سوئدی آمده به ایران دو نفر دامپزشک به نامهای سرگرد دکتر هیل و سروان دکتر نردیکس حضور داشتند , این دو نفر افسر دامپزشک به کمک پزشک ایرانی به نام ابوطالب خان شیخ که در اتریش تحصیل کرده بود مبادرت به انتخاب دانشجوی دامپزشکی کردند و چنین شد که اولین مدرسه دامپزشکی توسط آنها در ارتش ایران شکل گرفت .

– در سال ۱۳۱۱ بنای دانشکده دامپزشکی ابتدا به صورت مدرسه و بعداً دانشکده گذارده شد. در ابتدای امر این دانشکده زیر نظر وزارت کشاورزی بود ولی بعد با اعزام تعداد قابل ملاحظه‌ای دانشجو به کشور فرانسه و مراجعت ایشان از وزارت کشاورزی منتزع گردید و ضمیمه دانشگاه تهران شد.

-در سال ۱۳۰۴ طاعون گاوی (اولین بار در سال ۱۲۹۵ همه‌گیری طاعون گاوی در شمال و مرکز ایران گزارش شده‌است) شیوع یافت و خسارات بسیاری را سبب شد، در نتیجه در وزارت کشاورزی اداره‌ای به نام سازمان دفع آفات حیوانی (که بعداً به صورت سازمان دامپزشکی درآمد) تأسیس گردید. این شعبه تحت نظارت مؤسسه پاستور (وابسته به وزارت فوائدعامه) با ۲۲نفر پرسنل شامل ۱۴ نفر کادر فنی و ۸ نفر کادر خدماتی تشکیل و مسئولیت آن به عهده مرحوم دکتر عبداله حامدی گذاشته شد.

– در سال ۱۳۰۵ مؤسسه پاستور شعبه دفع آفات حیوانی به وزارت فلاحت منتقل شد.

– در سال ۱۳۱۴ با توجه به ضرورت کنترل بیماری‌های مهلک دامی و نظارت بهداشتی دام و فراورده‌های دامی قانون تفتیش صحی حیوانات به تصویب مجلس شورای ملی رسید و اداره کل دامپزشکی جایگزین مؤسسه دفع آفات حیوانی شد.

– در سال ۱۳۲۴ آئین‌نامه بازرسی مواد خوراکی مورد تصویب هیئت وزیران قرار گرفت و مسئولیت مهمی به دامپزشکی محول گردید.

– در سال ۱۳۲۵ بنابر مصوبه هیئت دولت، بنگاه کل امور دام شامل دو اداره کل دامپروری و دامپزشکی تشکیل گردید. به موجب این مصوبه ادارات دامپزشکی در استان‌ها و شهرستان‌ها بخشی از ادارات کشاورزی استان گردید.

– در سال ۱۳۲۶ اختیارات محدودی به دامپزشکی استان‌ها داده شد به‌طوری‌که در هر اداره کشاورزی ۲ معاونت ایجاد شد. یکی از این معاونتها ویژه دامپزشکی در نظر گرفته شد. معاون دامپزشکی رئیس اداره دامپزشکی نیز بود و کلیه امور فنی و مالی در اختیار وی قرار داشت.

– در سال ۱۳۳۹ طی دستور وزیر کشاورزی کلیه ادارات دامپزشکی استان‌ها مستقل و تحت نظارت مستقیم مدیر کل دامپزشکی کشور قرار گرفتند.

– بروز بیماری طاعون گاوی در سال ۱۳۴۸ و تلفات سنگین ناشی از آن و نقش حیاتی دامپزشکی در ریشه کنی آن و گسترش دامداری‌های صنعتی در کشور، بازنگری در وظایف و تشکیلات دامپزشکی را اجتناب ناپذیر نمود.

– سرانجام با تلاش و پیگیری مسئولین در سال ۱۳۵۰ قانون سازمان دامپزشکی کشور مشتمل بر ۲۱ ماده و یک تبصره به تصویب مجلس شورای ملی و مجلس سنا رسید.

– در سال ۱۳۶۷ شبکه‌های دامپزشکی استان‌ها دوباره تشکیل و زیر نظر سازمان مرکزی قرار گرفتند. بنا بر دستور وزیر کشاورزی بودجه مستقل به ادارات دامپزشکی استان‌ها اختصاص یافت.

– در سال ۱۳۶۸ بنا بر تصویب مجلس شورای اسلامی، سازمان دامپزشکی کشور و شبکه هادر استان‌ها از وزارت کشاورزی جدا و به وزارت جهاد سازندگی پیوست.

– در تشکیلات کنونی وزارت جهاد کشاورزی سازمان دامپزشکی کشور به عنوان سازمانی مستقل وابسته به آن وزارت شناخته شده و رئیس سازمان دامپزشکی کشور مستقیماً تحت نظارت وزیر به انجام وظیفه می‌پردازد. در استان‌ها نیز ادارات کل دامپزشکی و در شهرستان‌ها شبکه دامپزشکی به‌طورعمودی زیر نظر سازمان مرکزی دامپزشکی و به شکل افقی با سازمان جهاد کشاورزی و مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مرتبط می‌باشد.

در سال‌های اخیر دانشکده‌های متعددی با ایجاد رشته‌های تخصصی دامپزشکی به توسعه این رشته کمک فراوانی کرده‌اند. همچنین بخش خصوصی سرمایه‌گذاری مناسبی در زمینه امور درمانی به انجام رسانده‌است. از آن جمله می‌توان به تأسیس بیمارستان دامپزشکی تهران به عنوان اولین بیمارستان حیوانات خانگی ایران در خیابان کامرانیه نامبرد. اکنون بیش از 300 کلینیک دامپزشکی در تهران حضور دارند و حدود 25 بیمارستان فعال مشغول به کار هستند.

همچنین می توان به حضور چشمگیر دامپزشکان بخش خصوصی با عنوان مسئول فنی و سایر رده های دامپزشکی با عنوان دستیار مسئولین فنی در حوزه نظارت بر بهداشت مواد خام دامی و واردات و صادارت اقلام دامپزشکی اعم از مواد اولیه یا محصولات دارو، افزودنی و مواد بیولوژیک دامپزشکی اشاره کرد.

– در سال ۱۳۹۳ « انجمن صنفی مسئولین فنی و ناظرین بهداشتی دامپزشکی استان تهران » برای پیگیری مطالبات صنفی بیش از ۱۲۰۰ دامپزشک مسئول فنی و دستیاران در حوزه دامپزشکی استان تهران تاسیس شد.

– در سال ۱۳۹۸ « کانون سراسری انجمن های صنفی مسئولین فنی دامپزشکی و دستیاران » بعنوان بزرگرین تشکل تخصصی و صنفی دامپزشکی ایران تاسیس شد تا پیگیر مطالبات صنفی بیش از ۱۱ هزار دامپزشک مسئول فنی و دستیاران شاغل در سراسر کشور باشد و به تبع آن شرایط بهداشتی و کیفیت محصولات پروتئینی مورد مصرف ۸۳ میلیون مردم ایرانی بهبود یابد.

در سال ۱۳۶۹ خورشیدی به دنبال تلاش برای اختصاص روزی به نام روز دامپزشکی دکتر حسن تاج بخش روز ۱۴ مهر را به یاد (گوش روز) که در ایران باستان روز مبارکی بوده پیشنهاد کردند که مورد موافقت دکتر محمد طاهرخانی فخر دامپزشکان جهان و دیگران قرار گرفته و تأیید شد.

دکتری عمومی دامپزشکی ۲۲۴ واحد دارد و تقریباً ۷ سال طول می‌کشد تا دانشجو بتواند در این رشته فارغ التحصیل بشود. و کاردانی دامپزشکی هم 78 واحد را شامل میشود که شامل دروس پایه و تخصصی و بالینی و کارآموزی بالینی است و بین دو تا سه سال طول میکشد که در سال اول دانشجویان با علوم پایه دامپزشکی و پرورش دام و طیور و در سال دوم با بیماری های بالینی و اصول جراحی و درسال سوم کار موزی بالینی را انجام خواهند داد و در دکترای دامپزشکی در دو سال اول تحصیل علوم پایه آموزش داده می‌شود و در سال‌های بعد دروس تخصصی و کیس‌های درمانی تدریس می شوند. معمولاً در بین واحدها دوره‌های کارورزی هم در نظر گرفته می‌شود.

دانشکده‌های دامپزشکی ایران به دو دسته عمده سراسری و آزاد تقسیم‌بندی شده‌اند.^[۳] دانشکده‌های دامپزشکی دانشگاه‌های سراسری شامل: تهران، شیراز، شهرکرد، سمنان، تبریز، رازی کرمانشاه، مشهد، اهواز، باهنر کرمان، ارومیه، خرم‌آباد و زابل می‌باشند. دانشکده‌های دامپزشکی دانشگاه‌های آزاد شامل واحدهای: تهران-علوم و تحقیقات، کرج، بابل، تبریز، شهرکرد، سنندج، کازرون، ارومیه، گرمسار و شبستر می‌باشند. بعضی از دوره‌های تخصصی این رشته در دانشگاه‌های سراسری از جمله تهران، شیراز، تبریز، مشهد، اهواز، باهنر کرمان، ارومیه، و همچنین دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و کرج دایر است.

دامپزشکان مقطع کاردانی جهت ادامه تحصیل چند انتخاب پیش رو دارند:

1) در مقطع کارشناسی رشته ی علوم آزمایشگاهی دامپزشکی را انتخاب کنند و در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای تخصص دروس علوم پایه دامپزشکی همانند باکتری شناسی دامپزشکی و بافت شناسی و فیزیولوژی و سایر رشته های مرتبط را مطالعه کنند.

2)در مقطع کارشناسی وارد رشته ی مهندسی تولیدات دامی و مهندسی دامپروری وعلوم دامی گردند و در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی در رشته های علوم دامی همانند تغذیه دام و تغذیه طیور وفیزیولوژی دام و طیور به مطالعه بپردازند.

3) در مقطع کارشناسی وارد رشته بهداشت مواد غذایی شوند و در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی در رشته های علوم پایه دامپزشکی و رشته های وزارت بهداشت شرکت کنند.

دامپزشکان مقطع دکترای عمومی جهت ادامه تحصیلات خود در مقاطع تخصصی دو راه پیش رو دارند:

۱) ادامه تحصیل در مقاطع تخصصی دستیاری دامپزشکی که شامل رشته های جراحی دامپزشکی، مامایی و بیماری های تولیدمثل، بیماری های درونی دام کوچک، بیماری های درونی دام بزرگ، رادیولوژی دامپزشکی، کلینیکال پاتولوژی، بهداشت و بیماری های پرندگان، بهداشت و بیماری های آبزیان می باشد.

۲) ادامه تحصیل در مقاطع دکترای تخصصی Ph.D که شامل رشته های پاتولوژی دامپزشکی، بیوشیمی، بهداشت مواد غذایی، بهداشت خوراک دام، اپیدمیولوژی، انگل شناسی دامپزشکی، ایمنی‌شناسی، باکتری‌شناسی، ویروس‌شناسی، قارچ‌شناسی، بیوتکنولوژی دامپزشکی، فناوری تولیدمثل در دامپزشکی، سم‌شناسی، فارماکولوژی دامپزشکی، فیزیولوژی، آناتومی و جنین شناسی مقایسه ای، بافت شناسی مقایسه ای و همینطور بسیاری از رشته های تخصصی علوم پایه پزشکی می شوند.