1555 – سال بین المللی مبارزه با نژاد پرستی 1350

نژادپرستی (انگلیسی: Racism) یا تبعیض نژادی^[۱][۲] (انگلیسی: Racial discrimination)، نوعی پیش‌داوری و تبعیض، که متمرکز بر تفاوت‌های نژادی حاصل از تفاوت‌های ظاهریِ جسمی/فیزیکی و نیز تفاوت‌های فرهنگی حاصل از زبان، آداب و رسوم، دین، تاریخ و امثال آن است. ساده‌ترین مثال برای نژادپرستی، برتر دانستن انسان‌های سفیدپوست (اروپایی) بر رنگین‌پوستان است.^[۳] در زبان فارسی به این مبحث نژادستیزی یا نژادگرایی^[۴] نیز گفته می‌شود.در کتاب «فرهنگ سیاسی» اثر داریوش آشوری برای نژادپرستی زیر نام «نژادگرایی» چنین تعریفی آورده شده‌است:

نژادگرایی نظریه‌ای است که میان نژاد (انسان) و پدیده‌های غیر زیست‌شناسی مانند دین، آداب، زبان و… رابطه ایجاد کرده برخی نژادها را برتر از دیگر نژادهای بشری می‌شمارد. در این نظریه برتری نژادی مستقل از شرایط محیطی و اجتماعی رشد افراد عمل کرده و دست تقدیر برخی نژادهای بشر را برتر و برخی دیگر را پست‌تر گردانیده‌است.
ریشه‌های نژادپرستی در عصر جدید به قرن نوزدهم و به نظریات کنت دوگوبینو نویسندهٔ فرانسوی می‌رسد که این نظریات را در ۱۸۵۳ میلادی منتشر کرد. در قرن بیستم بزرگ‌ترین حامی نژادگرایی هاستن استوارت چیمبرلین نویسنده آلمانی انگلیسی‌تبار بود.
در تاریخ، نژادپرستی، نیروی محرکه‌ای برای تجارت برده و روش حکومتی آپارتاید در قرن نوزدهم، در آمریکا و در قرن بیستم در آفریقای جنوبی بود.^[۵]

نژادپرستی نوع خاصی از تعصب است که بر مبنای استدلالات نادرست و عمومی کردن برخی خصوصیات به گروهی از انسانها، به گونه‌ای غیرقابل انعطاف، شکل می‌گیرد. تعصب^[الف] از کلمهٔ لاتین «Praeiudicium» به معنای پیش داوری کردن پیش از روشن شدن حقایق، ریشه می‌گیرد.^{[نیازمند منبع]} هرگاه فردی اجازه دهد عقاید متعصبانه اش مانع از رشد و حرکت دیگری شود تبعیض نژادی رخ داده‌است؛ و آنان که همهٔ افراد یک نژاد را از برخی مشاغل خاص، مسکن، حقوق سیاسی، فرصتهای تحصیلی یا تعاملات اجتماعی محروم می‌کنند عاملان تبعیض نژادی هستند.

در قرون گذشته درگیری میان سه نژاد اصلی قفقازی، آسیایی چشم‌بادامی و سیاه‌پوست همواره وجود داشته که گاه شامل محرومیت‌های اجتماعی ناشی از خودستایی و گاه منجر به نسل‌کشی‌های تحت حمایت حکومتها شده‌است. نژادپرستی احساس ترس یا نفرت نابجایی از یک انسان تنها به دلیل نژاد یا رنگ پوست یا عناصر دیگری همچون زبان، مذهب، ملیت، تحصیلات، جنسیت یا سن و سال است.

جامعه شناسان، مورخان و انسان شناسان معتقدند وقتی دو گروه با رنگ پوست و ظاهر فیزیکی متفاوت با هم در تماس قرار می‌گیرند و بر سر یک موضوع رقابت می‌کنند تبعیض نژادی با شدت و خشونت بیشتری بروز می‌دهد اما جوامعی که عاری از هر گونه درگیری نژادی هستند از پتانسیل همهٔ شهروندان خود بهره برده و به سوی حذف این تعصبات گام می‌بردارند.

یکی از دلایل مطرح کردن و اعمال روند نژادگرایی، تضمین سُلطه و کنترل گروه یا گروه‌های نژادی بر سایر گروه یا گروه‌های نژادی است. نژادپرستی و نژادگرایی معمولاً توسط گروه‌های نژادی اکثریت بر گروه‌هایی که اقلیتند اِعمال می‌شوند اما با این حال گاهی گروه‌های اقلیت نیز می‌توانند این رویه را در پیش بگیرند. علت اصلی اعمال نژادپرستی توسط اکثریت، بیم داشتن از قدرت گرفتن اقلیت است. کره اکثریت با استفاده از سلسله مراتب قدرت و ایجاد پروپاگاندا یا بوروکراسی مورد پسند خود، سبب می‌شود تا چهرهٔ گروه اقلیت را خدشه‌دار ساخته، موقعیت‌های ارتقاء دهندهٔ اجتماعی را سلب و تصویر ناشایست، ناپسندیده، و فروتری از آن را در بین اجتماع به نمایش بگذارد تا در نتیجه چشمه‌های رشد و شکوفایی آن‌ها در نُطفه بخشکد.^[۳]

آپارتاید، تبعیض، تحقیر و توهین به نژادهای اقلیت در قرن بیستم و بیست و یکم میلادی ادامه داشته و به خشونت و قتل توسط گروه‌های نژادپرست و نظام‌های حامی نژادپرستی تبدیل شده‌است. مصداق بارز آن، رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی بود که قهرمان مبارزه با نژادپرستی، نلسون ماندلا به مبارزه با آن برخاست و با قیام مردمی به پیروزی رسید.

بسیاری از دانشمندان در قرن نوزدهم براین باور بودند که جمعیت بشر می‌تواند به نژادهای مختلف تقسیم شود. اصطلاح ” نژادپرستی” اسمی است که نژادپرست بودن را توصیف می‌کند و این مطلب را تأیید می‌کند که انسانها را می‌توان و می‌بایست بر اساس توانایی‌ها و شرایطی دسته‌بندی کرد که به نوبه خود احتمال دارد منجر به تشکیل نگرش سیاسی برای توزیع حقوق و امتیازات برمبنای این دسته‌بندی شود. ریشه کلمه ” نژاد” مشخص نیست. توافق زبان شناسان در کل این است که این کلمه از زبان فرانسه وارد زبان انگلیسی شده ولی در مورد اینکه چطور چنین کلمه ای وارد یک زبان مشتق از لاتین شده به توافق نرسیده‌اند. یکی از نظرات اخیر این است که این کلمه از کلمه عربی به معنای ” سر” یا ” منبع” یا از کلمه ای از زبان ” عبری ” به همان معنا گرفته شده.^[۶] نظریه پردازان نژادی اولیه عقیده داشتند که بعضی از نژادها پست‌تر از دیگران هستند و در نتیجه برخورد متفاوت با آنها توجیه داشت.^{[۷][۸][۹][۱۰]} آنها تحقیقات ساختگی علمی را به راه انداختند تا بتوانند فرضیات و پنداشت خود را درباره تفاوتهای نژادی به اندازه کافی تحت عنوان نژادپرستی علمی تعریف کنند.