1371 – سازمان بیمه های اجتماعی 1346

سازمان تأمین اجتماعی
اطلاعات کلی سازمان
بنیادگذاری	۱۳۲۹[۱]
حوزهٔ قدرت	ایران
ستاد	تهران
عالی‌ترین مقامات سازمان	مصطفی سالاری سازمان تأمین اجتماعی
سازمان بالادست	وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
وبگاه
www.tamin.ir

سابقه تأمین اجتماعی در ایران به تصویب اولین قانون استخدامی کشوری در سال ۱۳۰۱ بازمی‌گردد که طی آن، نظامی برای بازنشستگی به وجود آمد. در این قانون، سه اصل تأمین اجتماعی که عبارت بودند از فراهم کردن «حقوق و تأمین خاص» برای کسانی که پس از خدمت، توانایی فعالیت خود را از دست می‌دهند، «مقرری خاص» برای کسانی که به علت حادثه‌ای، علیل و از کار افتاده شوند و «حمایت کارفرمایان» از خانواده هر مستخدم که فوت شود، به چشم می‌خورد. در اولین اقدام، طرح تشکیل «صندوق احتیاط کارگران راه‌آهن» در سال ۱۳۰۹ به تصویب دولت رسید. در این مصوبه، دولت تسهیلات خاصی را برای کارگران ضایعه دیده یا فوت شده در حین احداث راه‌آهن پیش‌بینی کرد. در سال ۱۳۱۵ «نظام‌نامه کارخانجات و موسسات صنعتی» برای کارگران بخش صنعت به تصویب هیئت دولت رسید.

در سال ۱۳۲۵، قانون کار از تصویب هیئت دولت گذشت. طبق این قانون، کارفرمایان، علاوه بر اینکه مکلف به رعایت قانون بیمه کارگران بودند، باید دو صندوق شامل صندوق بهداشت (برای کمک به کارگر در مورد بیماری‌هایی که ناشی از کار نباشد) و صندوق تعاون (برای کمک در امور ازدواج، عائله‌مندی، بیکاری، از کار افتادگی، بازنشستگی، حاملگی و غیره) را در هر کارگاه تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۲۸، وزارت کار رسماً تأسیس گردید و طبق ماده ۱۶ قانون کار مصوب ۱۷ خرداد ۱۳۲۸، مقرر شد صندوقی به نام «صندوق تعاون و بیمه کارگران» برای معالجه و پرداخت غرامت کارگران تشکیل شود. در ادامه در اواخر سال ۱۳۳۱ و در دوره نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق، «لایحه قانونی بیمه‌های اجتماعی کارگران» برای اولین بار به تصویب رسید و طبق آن سازمان مستقلی به نام «سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران» تأسیس شد. این سازمان مکلف و متعهد شد کمک‌ها و مزایای مقرر در لایحه را در مورد کارگران و کارمندانی که بیمه می‌شدند، اعمال کند. درپی مجموعه تحولات یادشده، به موجب تصویب‌نامه‌ای که در فروردین ۱۳۴۲ به تصویب هیئت وزیران رسید، سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران به «سازمان بیمه‌های اجتماعی» تغییر نام یافت تا زیر نظر وزارت کار و امور اجتماعی به فعالیت خود ادامه دهد. «بیمه‌های اجتماعی روستاییان» در سال ۱۳۴۷ به تصویب رسید که در سال ۱۳۵۴ در سازمان تأمین اجتماعی ادغام شد. در سال ۱۳۵۱ با تصویب قانون تأمین خدمات درمانی مستخدمان دولت، «سازمان تأمین خدمات درمانی» تشکیل شد. تشکیل وزارت رفاه اجتماعی، تحول دیگری بود که در سال ۱۳۵۳ روی داد. این وزارتخانه، تقریباً تمامی امور مربوط به بیمه درمان و رفاه قشرها مختلف جامعه را تحت پوشش خود قرار داد. در این میان، تصویب «قانون تأمین اجتماعی» در تیرماه ۱۳۵۴ و تشکیل «سازمان تأمین اجتماعی» را می‌توان آغازگر تحولی نو در نظام تأمین اجتماعی کشور دانست. در سال ۱۳۵۵ با تصویب قانونی که منجر به انحلال وزارت رفاه و تشکیل وزارت بهداری و بهزیستی شد، سازمان تأمین اجتماعی به «صندوق تأمین اجتماعی» تغییر نام داد و تعهدات و امکانات درمانی آن به وزارت بهداری و بهزیستی محول شد. اما این تغییر، چندان دوام نیاورد و با تصویب لایحه‌ای در شورای انقلاب در سال ۱۳۵۸، سازمان تأمین اجتماعی دوباره احیا شد.^[۲]

• ستاد مرکزی سازمان

به منظور یک تشکیلات هدایت کننده زیر مجموعه‌ها و شرکت‌های تحت پوشش خود با برنامه‌ریزی کلان، ایجاد هماهنگی، کنترل عملیات و در نهایت اعمال مدیریت بر مبنای هدف، جهت رسیدن به اهداف سازمان فعالیت می‌نماید. ستاد مرکزی سازمان دارای معاونت‌هایی تخصصی است که شامل موارد زیر می‌شود:

• معاونت اقتصادی و برنامه‌ریزی

معاونت امور اقتصادی و برنامه‌ریزی در جهت پاسخگویی به نیازهای حیاتی سازمان در امور برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی، برای بخش‌های امور بیمه‌ای، درمان و شرکت‌ها، تلفیق برنامه‌ها و بودجه‌ها با یکدیگر، رسیدگی کارآمد به وضعیت شرکت‌های تحت پوشش سازمان، نظارت و ارزشیابی امور سرمایه‌گذاری‌های مستقیم و غیرمستقیم، طراحی و تدوین راهبردها و استراتژی‌های سرمایه‌گذاری، جمع‌آوری تمامی آمار و اطلاعات مربوط به ذخائر مادی و فیزیکی سازمان و همچنین راهبری سیستم‌های رایانه‌ای.

این معاونت بر اساس الزامات فوق با دارا بودن ۴ دفتر به شرح زیر به کار خود ادامه می‌دهد:

1. دفتر برنامه‌ریزی اقتصادی و اجتماعی
2. دفتر امور ذخائر و سرمایه‌گذاری
3. دفتر تلفیق برنامه و بودجه و امور شرکت‌ها
4. دفتر آمار و محاسبات اقتصادی و اجتماعی

• معاونت بیمه‌ای

معاونت بیمه‌ای به منظور انجام امور مربوط به مطالبات حق بیمه از کارفرمایان، رسیدگی به امور سوابق بیمه‌ای، انجام خدمات و تعهدات بلندمدت و کوتاه‌مدت به بیمه‌شدگان تأسیس شده‌است. ۵ اداره کل تحت نظر این معاونت فعالیت می‌کنند:

1. اداره کل امور فنی مستمری‌ها
2. اداره کل امور فنی بیمه شدگان
3. اداره کل وصول حق بیمه
4. اداره کل نام‌نویسی و حساب‌های انفرادی^[۳]
5. اداره کل امور کارگزاری‌های رسمی

• معاونت اداری مالی

1. اداره کل آموزش و پژوهش
2. اداره کل بودجه و تشکیلات
3. اداره کل امور اداری
4. اداره کل امور مالی

ماده یک قانون تأمین اجتماعی می‌گوید:

به منظور اجرا و تعمیم و گسترش انواع بیمه‌های اجتماعی و استقرار نظام هماهنگ و متناسب با برنامه‌های تأمین اجتماعی، همچنین موضوع قانون تأمین اجتماعی و سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از محل وجوه و ذخائر، سازمان مستقلی به نام «سازمان تأمین اجتماعی» وابسته به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی که در این قانون سازمان نامیده می‌شود، تشکیل می‌گردد. سازمان دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری و امور آن منحصراً طبق اساسنامه‌ای که به تصویب هیئت وزیران می‌رسد اداره می‌شود.^[۴]

تعهدات این سازمان برابر استانداردهای تعیین شده به وسیله سازمان بین‌المللی کار و سازمان بین‌المللی تأمین اجتماعی تنظیم شده‌است. مهم‌ترین تعهدات و خدمات این سازمان بدین شرح است:

• مستمری بازنشستگی
• مستمری از کار افتادگی
• مستمری بازماندگان
• مقرری بیمه بیکاری
• غرامت دستمزد ایام بیماری
• غرامت دستمزد ایام بارداری
• پرداخت هزینه وسایل کمک پزشکی
• کمک هزینه ازدواج
• کمک هزینه کفن و دفن^[۴]

جمعیت تحت پوشش این سازمان بیش از ۱۴ میلیون و ۸۰۰ هزار خانواده بیمه شده اصلی و بیش از ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر مستمری بگیر است. با در نظر گرفتن خانواده بیمه شدگان نزدیک به ۴۲ میلیون نفر می‌رسد.^[۵]

طبق ماده ۲۸ قانون سازمان تأمین اجتماعی منابع درآمد سازمان بدین شرح است:

1. حق بیمه
2. درآمد حاصل از وجوه و ذخایر و اموال سازمان.
3. وجوه حاصل از خسارات و جریمه‌های نقدی مقرر در این قانون
4. کمک‌ها و هدایا

میزان حق بیمه از اول مهرماه تا پایان سال ۱۳۵۵ به میزان ۲۸٪ حقوق بود که ۷٪ آن به عهده بیمه شده و ۱۸٪ به عهده کارفرما و ۳٪ درصد به وسیله دولت تأمین می‌شد ولی طبق تبصره ۱ ماده ۲۸ این قانون حق بیمه سهم کارفرما به میزان ۲۰٪ افزایش یافت و با در نظر گرفتم سهم بیمه شده (۷٪) و دولت (۳٪) به ۳۰٪ مزد حقوق افزایش یافت. تبصره ۲ ماده ۲۸ قانون تأمین اجتماعی تصریح می‌کند دولت مکلف است حق بیمه سهم خود را به صورت یکجا در بودجه کل کشور تصویب و به سازمان پرداخت نماید.^[۴]

• شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی (شستا)

شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی که به اختصار شستا نامیده می‌شود، در سال ۱۳۶۵ به منظور حفظ و ارتقاء ارزش ذخایر سازمان با سرمایه اولیه ۲۰ میلیارد ریال تأسیس شد و در سال‌های بعد در طی چند مرحله مبادرت به افزایش سرمایه کرد.

• بانک رفاه کارگران

در اجرای تبصره ۳۹ قانون بودجه سال ۱۳۳۸ کل کشور و نیز ماده ۳۸ قانون تأمین اجتماعی، بانک رفاه کارگران با هدف ارائه خدمات بانکی در سراسر کشور و برای تأمین مسکن کارگران و تسهیل امور بانکی داخلی و خارجی و همچنین در رشته‌های تولیدی و انجام معاملات غیرمنقول در خدمت اقتصاد کشور با سرمایه اولیه ۴۰۰ میلیون ریال از محل منابع سازمان تأمین اجتماعی تأسیس و در سال ۱۳۴۰ شروع به فعالیت کرد.

• تولید تجهیزات سنگین هپکو

ابرشرکت هپکو اولین و بزرگترین تولیدکنندهٔ تجهیزات سنگین در ایران و خاورمیانه است. به‌علاوه این شرکت، تولیدکنندهٔ انواع ماشین‌آلات کشاورزی است. همچنین هپکو توانسته سهم مناسبی در تولید انواع واگن‌ها، انواع کامیون‌ها، انواع جرثقیل‌ها، انواع لیفتراک‌ها، تجهیزات و ماشین‌آلات صنایع فولاد و صنایع مس، تجهیزات معادن، تجهیزات حفاری، تجهیزات نیروگاه‌ها، تجهیزات سدها، تجهیزات فناوری هسته‌ای، تجهیزات بنادر و تجهیزات صنایع نفت‌وگاز به‌دست‌آورد.

• سهامی ذوب‌آهن اصفهان

سهامی ذوب‌آهن اصفهان، نخستین و بزرگ‌ترین کارخانهٔ تولیدکنندهٔ فولاد ساختمانی و ریل در ایران است. همچنین ذوب‌آهن اصفهان، بزرگ‌ترین شرکت فولاد در ایران است که با ظرفیت ۳٫۶ میلیون تن محصول پایانی، انواع مقاطع فولادی ساختمانی و صنعتی را تولید می‌کند.

• پالایشگاه نفت لاوان

یکی از شرکت‌های تابعه سازمان تأمین اجتماعی و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در استان هرمزگان است. این پالایشگاه، ظرفیت اسمی ۵۰٬۰۰۰ بشکه در روز و ظرفیت عملیاتی ۵۵٬۰۰۰ بشکه در روز را داراست. خوراک این پالایشگاه از نفت خام میادین دریایی سلمان، رشادت، بلال، رسالت و میعانات‌گازی پارس‌جنوبی تأمین می‌شود.

• مؤسسه خدمات بهداشتی، درمانی میلاد سلامت تهران

مؤسسه خدمات بهداشتی و درمانی میلاد سلامت تهران (بیمارستان هزار تخت خوابی میلاد) درابتدای سال۱۳۸۰ به منظور اداره بیمارستان هزار تخت خوابی میلاد با ساختار مدیریت مستقل تأسیس شده و تأمین قسمتی از نیازهای درمانی تخصصی کشور به‌خصوص بیمه شدگان سازمان تأمین اجتماعی را برعهده دارد.

• مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی

مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی در سال ۱۳۷۲ به صورت یک مؤسسه غیر تجاری تأسیس گردید.

• شرکت گروه پزشکی حکمت

شرکت گروه پزشکی حکمت در سال ۱۳۷۱ تأسیس گردید و اداره بیمارستان صدر را بر عهده دارد.

• شرکت مشاور مدیریت و خدمات ماشینی تأمین

شرکت مشاور مدیریت و خدمات ماشینی تأمین (مجری طرح جامع اتوماسیون سازمان تأمین اجتماعی) دارای گواهینامه نظام مدیریت کیفیت (ISO-9001:2008) و اولین دارنده گواهینامه ISO 10002 در حوزه فناوری اطلاعات کشور دارای رتبه‌بندی ممتاز ماخوذه از شورای عالی انفورماتیک (طی سالیان متوالی) در سال ۱۳۷۰ با هدف حضور فعال در عرصه ICT و اجرای پروژه‌های مرتبط برای مجموعه‌های معظم دولتی و خصوصی تأسیس شد که ماحصل خدمات سنوات پیشین آن تدوین الگویی ملی در طراحی و پیاده‌سازی نظام اتوماسیون سازمان‌ها و موسسات بزرگ بوده‌است.

• شرکت سرمایه‌گذاری خانه‌سازی ایران

شرکت سرمایه‌گذاری خانه سازی ایران در سال ۱۳۴۷ به صورت سهامی خاص با سرمایه‌ای به مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال و مالکیت سازمان تأمین اجتماعی تأسیس شد و در طی سال‌های بعد سرمایه شرکت افزایش یافت.

• شرکت رفاه گستر تأمین اجتماعی

شرکت رفاه گستر تأمین اجتماعی در سال ۱۳۷۶ با عنوان شرکت توسعه و تجهیز هتل‌های سازمان تأمین اجتماعی تأسیس و موضوع فعالیت آن، برنامه‌ریزی و هدایت امور سیاحتی، زیارتی و رفاهی برای کارکنان شاغل، بازنشسته و مستمری بگیران تأمین اجتماعی و اداره مراکز رفاهی سازمان است.

• مؤسسه املاک و مستقلات تأمین اجتماعی

مؤسسه املاک و مستقلات تأمین اجتماعی به منظور انجام فعالیت‌های خدماتی در امور نگهداری املاک و ساختمان‌های متعلق به سازمان، با شخصیت حقوقی مستقل و استقلال مالی و اداری در سال ۱۳۷۳ تأسیس شد.^[۶]

• مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی

«مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی» به عنوان تنها مرکز پژوهشی سازمان تأمین اجتماعی در سال ۱۳۷۱ فعالیت خود را آغاز کرد. بیانیه مأموریت این مؤسسه ارائه انواع خدمات پژوهشی، آموزشی و مشاوره ای، همچنین اطلاع‌رسانی با هدف ارتقای دانش تأمین اجتماعی بوده و همواره با ارائه دیدگاه‌ها و راهکارهای علمی در راستای سیاست گذاری‌های مؤثر به منظور دستیابی سازمان به اهداف عالیه نظام تأمین اجتماعی کشور، کوشا بوده‌است.

رؤسای سازمان تأمین اجتماعی:

• احمد بختیاری (از ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۱)
• محسن خواجه‌نوری (از ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳)
• محمد مهران (از مرداد ۱۳۳۳ تا اسفند ۱۳۳۳)
• غلامرضا کیان (از اسفند ۱۳۳۳ تا اسفند ۱۳۳۵)
• عیسی آپتین (از ۱۳۳۵ تا تیر ۱۳۳۹)
• رضا سرداری (از تیر ۱۳۳۹ تا شهریور ۱۳۳۹)
• عطاالله خسروانی (از شهریور ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۰)
• محمد زاوش (از ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۸)
• جمشید فرمانفرمائیان (از فروردین ۱۳۴۸ تا مهر ۱۳۴۸)
• کورس آموزگار (از مهر ۱۳۴۸ تا ۱۳۴۹)
• منوچهر نیک‌پور (از ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۲)
• فضل‌الله معتمدی (از ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۳)
• حیدرقلی عمرانی (از ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۵)
• محمدرضا نقابت (از ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷)
• حیدرقلی عمرانی (از اردیبهشت ۱۳۵۷ تا بهمن ۱۳۵۷)
• محمد زاوش (از بهمن ۱۳۵۷ تا آبان ۱۳۵۸)
• سیدمهدی اسدی خوانساری (از آبان ۱۳۵۸ تا شهریور ۱۳۵۹)
• محمد مقدسی (از شهریور ۱۳۵۹ تا مهر ۱۳۵۹)
• هاشم جعفری معیری (از مهر ۱۳۵۹ تا اسفند ۱۳۵۹)
• سیدابوالفضل غرضی موسوی خواجویی (از اسفند ۱۳۵۹ تا آذر ۱۳۷۰)
• محمدحسن طریقت منفرد (موقت)
• مهدی کرباسیان (از آذر ۱۳۷۰ تا مهر ۱۳۷۶)
• محمد ستاری‌فر (از مهر ۱۳۷۶ تا شهریور ۱۳۸۰)
• محمدحسین شریف‌زادگان (از شهریور ۱۳۸۰ تا مرداد ۱۳۸۳)
• غلامرضا سلیمانی (از مرداد ۱۳۸۳ تا آذر ۱۳۸۴)
• داوود مددی (از آبان ۱۳۸۴ تا تیر ۱۳۸۶)
• حسینعلی ضیایی (از تیر ۱۳۸۶ تا اسفند ۱۳۸۷)
• علی ذبیحی (از اسفند ۱۳۸۷ تا مرداد ۱۳۸۸)
• رحمت‌الله حافظی (از مرداد ۱۳۸۸ تا دی ۱۳۹۰)
• سیدمجید موسویان (از دی ۱۳۹۰ تا اسفند ۱۳۹۰) (سرپرست)
• سعید مرتضوی (از اسفند ۱۳۹۰ تا مرداد ۱۳۹۲)
• صمدالله فیروزی (از ۲۷ مرداد ۱۳۹۲ تا شهریور ۱۳۹۲) (سرپرست)
• سید محمدتقی نوربخش (از شهریور ۱۳۹۲ تا فوت در ۲۴ آبان ۱۳۹۷)^[۷]
• انوشیروان محسنی بندپی (از ۲۷ آبان ۱۳۹۷ تا ۲۵ آذر ۱۳۹۷) (سرپرست)
• محمدحسن زدا (از ۳ دی ۱۳۹۷ تا تیر ۱۳۹۸) (سرپرست)
• مصطفی سالاری (از ۴ تیر ۱۳۹۸ تاکنون)^[۸]