1275 – شروع کار هواپیمایی ملی ایران

ایران ایر شرکت هواپیمایی حامل پرچم ایران با نام رسمی هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران است که در ایران از ابتدای تأسیس با نام هُما (هواپیمایی ملی ایران) شناخته می‌شود. ایران‌ایر که یکی از قدیمی‌ترین شرکت‌های هواپیمایی فعال در خاورمیانه است هم‌اکنون به بیش از ۴۰ مقصد داخلی و بین‌المللی پرواز انجام می‌دهد. دفتر مرکزی ایران‌ایر در فرودگاه مهرآبادتهران قرار دارد و پایگاه اصلی پروازی این شرکت که بیشتر پروازهای ایران‌ایر از مبدأ یا به مقصد آن انجام می‌شود برای پروازهای داخلی فرودگاه مهرآباد و برای پروازهای خارجی فرودگاه امام خمینی تهران است.^[۹] بر اساس آمار، ایران ایر سالیانه بیش از ۶ میلیون مسافر را جابه‌جا می‌کند.^[۱۰]

ایران ایر
هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران

یاتا ایکائو شناسه IR IRA IRAN AIR
تأسیس	۱۹۴۴ با نام ایرانیَن ایرویز[۱]
آغاز فعالیت	۱۹۶۱ با نام ایران ایر[۲][۳][۴]
قطب	فرودگاه بین‌المللی مهرآباد (داخلی) فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (بین‌المللی)
شهرهای کانونی	فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد مشهد فرودگاه بین‌المللی شهید دستغیب شیراز فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی اصفهان فرودگاه بین‌المللی شهید مدنی تبریز
شمار ناوگان	۳۷ فروند
مقصدها	۶۱ مقصد
شعار شرکت	رسالت هما، ایمنی شما
شرکت مادر	وزارت راه و شهرسازی (۶۰٪)[۵][۶]
دفتر مرکزی	فرودگاه بین‌المللی مهرآباد، تهران، ایران
افراد کلیدی	علیرضا برخور مدیر عامل اجرایی
درآمد	▲ ۴۹۲٫۳۰ میلیون دلار[۷]
سود ناخالص	▲ ۲۱٫۶۰ میلیون دلار (۲۰۱۷)[۷]
درآمد خالص	▼ ۲۱٫۲۰ میلیون دلار (۲۰۱۷)[۷]
مجموع دارایی	▼ ۴۷۷٫۶۲ میلیون دلار (۲۰۱۳)[۸]
ارزش سهام	▼ ۳۴٬۹۷۲ دلار (۲۰۱۳)[۸]
کارکنان	۱۰٬۶۹۶ نفر (۲۰۱۳)[۸]
وب‌گاه	www.iranair.com www.instagram.com/IranAirOfficial

در سال ۱۳۱۸ خورشیدی رضا شاه پهلوی دستور داد باشگاهی ملی برای هوانوردی تأسیس شود که هزینه آن را مردم تأمین کنند. رئیس هیئت مدیره باشگاه قوام‌الملک شیرازی، مدیرعامل آن عبدالله یاسایی و نایب رئیس هیئت مدیره شوکت‌الملک علم (وزیر پست و تلگراف) بودند و دیگر اعضای آن عبارت بودند از: علی‌اصغر حکمت (وزیر کشور)، صدیق اعلم (رئیس فرهنگستان ایران) سهام‌السلطان بیات (نایب رئیس مجلس شورای ملی)، عباس مسعودی (نماینده مجلس و مدیر روزنامه اطلاعات)، سرتیپ احمد نخجوان (سرپرست وزارت جنگ) و سرتیپ احمد خسروانی.^[۱۱]

با پولی که مستقیماً از مردم جمع‌آوری شد، ۲۵ فروند هواپیما از آمریکا به بهای مجموعاً ۱۲۸۱۵۱دلار و وسائل و تجهیزات لازم برای فرودگاه و قطعات یدکی به بهای ۳۶۵۴۷۳۱ ریال خریداری شد. زمین کنونی فرودگاه مهرآباد به مساحت یک میلیون و چهارصد هزار متر مربع انتخاب و با هزینه پنج هزار و ششصد تومان تسطیح شد.^[۱۱]

حدود هزار نفر برای آموزش خلبانی ثبت‌نام کردند که از میان آن‌ها چهارصد نفر در پرواز همراه با خلبان شرکت کردند و تا سال ۱۳۲۰ بیست و شش نفر آموزش دیدند و توانستند به صورت مستقل پرواز کنند. اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ روند کار باشگاه را متوقف کرد. تا آذر ۱۳۲۰ ۲۷۶۸۸۴۵۲ ریال از ایرانیان داخل و ۵۷۵۳۴۸ ریال از ایرانیان خارج از کشور برای راه‌اندازی باشگاه هواپیمایی پرداخت شده بود. آموزشگاه و آسایشگاه خلبانی در فرودگاه مهراباد در حال ساخت بود و تا آذر ۱۳۲۰ ۲۸۴ هزار و سیصد تومان هزینه برداشته بود.^[۱۱]

در پایان سال ۱۳۲۱ باشگاه هواپیمایی دوازده خلبان و هجده مکانیسین داشت و آموزشگاه خلبانی‌اش با دوازده هواپیمای آموزشی برقرار بود. دوازده هواپیمای دیگر این آموزشگاه در همان زمان به وزارت پست و تلگراف فروخته شد.^[۱۲]

دو سرمایه‌دار ایرانی به‌نام‌های رضا افشار (وزیر پیشین راه) و غلامحسین ابتهاج (رئیس بانک ملی ایران) در سال ۱۳۲۱ نخستین شرکت هواپیمایی حامل پرچم ایران را با نام ایرانیان ایرویز تأسیس نمودند.^[۱۳] این شرکت در ابتدا فقط در مسیر تهران–مشهد به جابجایی مسافر و بار می‌پرداخت^[۱۴] ولی سپس در مسیرهای داخلی تهران-اصفهان–شیراز–بوشهر–آبادان–اهواز نیز پروازهایش را ادامه داد و علاوه بر این‌ها، در مسیرهای بین‌المللی، به تل‌آویو، قاهره، بغداد و پاریس نیز فعالیت می‌کرد.^[۱۳] ناوگان هوایی این شرکت از تعدادی هواپیمای داگلاس دی سی ۳ تشکیل شده بود. بعدها تعدادی هواپیمای داگلاس دی‌سی-۴ و پس از آن هواپیماهای ویکرز ویسکونت نیز به ناوگان ایرانین ایرویز اضافه شد.^[۱۴]

در سال ۱۳۳۳، یک شرکت هواپیمایی خصوصی دیگر به نام پارس یا پرشین ایرسرویس در تهران تشکیل شد. هواپیمایی پارس ابتدا به صورت باربری و با استفاده از هواپیماهای آورو یورک کار خود را آغاز نمود و پروازهایی را از تهران به بیروت، بریندیسی و بازل از طریق آبادان انجام می‌داد. پس از آن، این شرکت با خرید هواپیمای داگلاس دی سی -۷ سی از شرکت بلژیکی سابنا توانست از دو شهر آبادان و تهران به مقاصد پاریس، لندن، بروکسل و ژنو پروازهایی را به صورت مرتب انجام دهد.^[۱۴]

در روز ۵ اسفند سال ۱۳۴۰، دو شرکت ایرانیان ایرویز و پرشین ایرسرویس در یکدیگر ادغام شدند و شرکت هواپیمایی ملی ایران (هما)، با نام بین‌المللی ایران ایر (IRAN AIR) تأسیس گردید. این شرکت، ملی اعلام شد و تمام امکانات و پرسنل دو شرکت مذکور را در اختیار گرفت و از فروردین ماه سال ۱۳۴۱ فعالیت‌های خود را آغاز کرد.^[۱۴]

هما پروازهای خود را با بهره‌گیری از هواپیماهای داگلاس دی سی ۳، داگلاس دی‌سی-۶، ویکرز ویسکونت و آورویورک آغاز نمود و در سال ۱۳۴۲ به عضویت کامل یاتا درآمد.

اولین پرواز هما با هواپیماهای جت در سال ۱۳۴۴ با استفاده از یک فروند بوئینگ ۷۲۷–۱۰۰ در مسیر تهران–بیروت انجام شد. پس از آن شرکت تصمیم به تبدیل تمام ناوگان خود به هواپیماهای جت گرفت. با شروع دهه ۱۳۵۰ عصر طلایی هما نیز آغاز گشت. در سال ۱۳۵۰ تعدادی بوئینگ ۷۳۷–۱۰۰ و در سال ۱۳۵۳ تعدادی بوئینگ ۷۲۷–۲۰۰ وارد ناوگان شرکت شد. همچنین تحویل هواپیماهای گران‌قیمت بوئینگ ۷۴۷ از نوع ۱۰۰ و ۲۰۰ و اس پی از سال ۱۳۵۴ آغاز گشت.

در میانه دهه هفتاد میلادی، هما پروازهای بدون توقف بسیاری را به‌طور روزانه به قارهٔ اروپا انجام می‌داد، در این دوره، هواپیمایی ملی ایران تنها در مسیر تهران-لندن بیش از سی پرواز هفتگی انجام می‌داد. خط هوایی تهران به فرودگاه جان اف کندی نیویورک در سال ۱۳۵۴ با بهره‌گیری از بوئینگ ۷۰۷ و با یک توقف در فرودگاه هیثرو لندن آغاز شد. با خرید بوئینگ‌های ۷۴۷ اس پی، هما این هواپیماهای دوربرد را در مسیر تهران-نیویورک به کار گرفت و به این ترتیب طولانی‌ترین خط هوایی بدون توقف جهان را راه‌اندازی کرد.

در سال ۱۹۷۲ میلادی (۱۶ مهر ۱۳۵۱) هما قرارداد خرید ۳ فروند هواپیمای مافوق صوت کنکورد را با کنسرسیوم انگلیسی-فرانسوی آن به امضا رساند. به این ترتیب هما اولین سفارش‌دهندهٔ قطعی هواپیمای کنکورد در جهان شد و هما در صف مقدم پروازهای مسافربری سوپرسونیک در جهان قرار گرفت.^[۱۵]

در سال ۱۳۵۶ هما ۶ فروند ایرباس مدل آ-۳۰۰ را برای به‌کارگیری در مسیرهای محلی از شرکت اروپایی ایرباس خریداری کرد و نخستین بهره‌بردار هواپیماهای ایرباس در خاورمیانه لقب گرفت. در پایان این سال هما به بیش از ۳۱ مقصد در داخل و خارج از ایران، از پکن و توکیو تا نیویورک به‌طور روزانه پرواز می‌کرد و در حال راه‌اندازی خطوط هوایی جدیدی به مقصد لس آنجلس و سیدنی بود.

در سال‌های پایانی دههٔ هفتاد، هواپیمایی ملی ایران به‌عنوان رو به رشدترین شرکت هواپیمایی جهان شناخته می‌شد و در عین حال یکی از ایمن‌ترین، مدرن‌ترین، و پردرآمدترین شرکت‌های هواپیمایی دنیا نیز به‌شمار می‌رفت. در سال ۱۳۵۵ هما پس از شرکت استرالیایی کوانتاس ایمن‌ترین شرکت هوایی جهان لقب گرفت؛ تا پیش از انقلاب اسلامی تنها حادثه هما مربوط به سقوط یک فروند داگلاس دی‌سی-۳ این شرکت در سال ۱۳۳۱ می‌شد در آن سال‌ها هما سعی داشت از موقعیت استراتژیک ایران به عنوان نقطه‌ای میان شرق و غرب عالم به نحو احسن استفاده کرده و ایران را به مرکز ترانزیت بار و مسافر در جهان تبدیل کند.

پس از پیروزی انقلاب ایران، با دگرگون شدن سیاست‌های حکومت، انجام برخی پروازهای بین‌المللی هما تغییر نمود و از ۲۶ فوریه ۱۹۷۹، تعدادی از آن‌ها نظیر تهران-تل آویو به کلی تعطیل شد. همچنین تهران به تنها مرکز انجام پروازهای بین‌المللی شرکت تبدیل شد و قرار شد فرودگاه بین‌المللی شیراز تنها در موقع لزوم مورد استفاده قرار گیرد؛ بنابراین تمام فرودگاه‌های ایران به جز فرودگاه بین‌المللی مهرآباد شبکه پروازهای بین‌المللی خود را از دست دادند.

با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ ایران ۳ فروند هواپیمای کنکورد سفارشی هما هرگز به ناوگان هما وارد نشدند، چرا که با دگرگون شدن سیاست‌های کشور، این قرارداد توسط دولت انقلابی فسخ شد.^[۱۶][۱۷]

در دهه ۱۹۸۰ با توجه به جنگ هشت ساله ایران و عراق و مشکلات ناشی از آن پیشرفت چندانی در هما صورت نگرفت. در این دوران اکثر پروازهای داخلی و بین‌المللی شرکت با لغو یا تأخیرهای مکرر روبرو می‌شد. در آن زمان همچنین تمام پروازهای شرکت به مقصد فرودگاه آبادان مرکز فعالیت‌های نفتی ایران تعطیل شد. این روند تا زمان برقراری آتش‌بس بین در سال ۱۹۸۸ یافت.

نام رسمی شرکت در سال ۱۹۸۱ به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران تغییر یافت. در این سال هما ۱٫۷ میلیون مسافر را جابجا کرد.

با آغاز دهه ۱۹۹۰ میلادی با وجود افزایش شدید تقاضا برای سفرهای هوایی، به دلیل تحریم‌های اعمال شده علیه صنعت هوایی ایران از سوی آمریکا، هما تنها توانست چند فروند هواپیمای کوچک فوکر ۱۰۰ را از شرکت سازنده هلندی آن خریداری کند.

از مهم‌ترین اتفاقات دیگر دههٔ نود میلادی برای هما می‌توان به راه‌اندازی شرکت‌های هواپیمایی خصوصی در ایران اشاره کرد. با توجه به سیاست‌های دولت ایران در زمان ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی شرکت‌های هواپیمایی مختلفی مانند هواپیمایی ماهان، هواپیمایی کاسپین و کیش ایر تأسیس شدند که به انحصار هما در پروازهای داخلی و خارجی پایان بخشیدند. در حال حاضر شرکت هواپیمایی در حال رشد ماهان را می‌توان مهم‌ترین رقیب داخلی هما ارزیابی کرد.

در سال‌های پایانی دهه ۱۹۹۰ با توجه به بهبود روابط جمهوری اسلامی ایران با اروپا در دوره ریاست جمهوری محمدخاتمی، هما توانست قرارداد خرید چند فروند هواپیمای مدرن ایرباس ای ۲۰۰–۳۳۰ را با شرکت اروپایی ایرباس نهایی کند، این قرارداد هم در سال ۲۰۰۱ با توجه به فشارهای ایالات متحده آمریکا لغو شد. در همان سال شرکت ۵ فروند ایرباس آ-۳۱۰–۲۰۰ و ۱ فروند ایرباس آ-۳۱۰–۳۰۰ را به صورت دست دوم از ترکیه خریداری کرد. از جدیدترین اقدامات هما می‌توان به خرید دو فروند ایرباس آ-۳۰۰–۶۰۰ دستِ دوم از شرکت المپیک ایر یونان اشاره کرد.

تحریم‌های آمریکا علیه ایران که شامل ممنوعیت فروش هواپیما و قطعات آن می‌شود مهم‌ترین مانع بر سر رشد هما به‌شمار می‌رود. امروزه به دلیل این تحریم‌ها، هما ناوگانی فرسوده و قدیمی دارد. این شرکت نه تنها جایگاه ممتاز جهانی خود در دهه هفتاد را به کلی از دست داده بلکه با سرمایه‌گذاری برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند امارات عربی متحده، قطر و بحرین بر صنعت هوایی خود، در منطقه خاورمیانه نیز به عنوان یک شرکت هواپیمایی درجه دو شناخته می‌شود.

بسیاری از پروازهای بین‌المللی هما به دلیل کمبودهای این شرکت متوقف شده و شبکه پروازی داخلی این شرکت نیز با وجود افزایش تقاضاها تغییر چندانی نکرده‌است. به دلیل عمر زیاد هواپیماهای این شرکت میزان تأخیر پروازهای آن نیز افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته‌است. بسیاری از هواپیماهای هما به دلیل نقائص فنی جزئی بازنشسته شده‌اند، چرا که شرکت قدرت تعمیر و تأمین قطعات یدکی آن‌ها را ندارد. نمونه این هواپیماها را می‌توان در فرودگاه مهرآباد دید. یک بوئینگ ۷۴۷ اس پی این شرکت نیز بعد از شکستن ارابه فرود آن در سال ۲۰۰۴ در فرودگاه پکن، بلا استفاده شده‌است. با این حال هما سعی دارد با اجاره یا خرید هواپیماهای دست‌دوم از کشورهایی مانند ترکیه یا خرید هواپیماهای روسی بخشی از کمبودهای خود را رفع کند،^[۱۸] در ژوئن سال ۲۰۰۶ میلادی پنج کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد به اضافه آلمان پیشنهادی به جمهوری اسلامی ایران ارائه دادند که براساس آن به ازای تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای امتیازاتی به ایران تعلق می‌گرفت، از جمله این امتیازات لغو تحریم‌های هوایی علیه ایران بود که ایران پاسخ منفی داد.

سعید حسامی مدیرعامل وقت هما در مصاحبه با روزنامه ابرار اقتصادی پیرامون احتمال قطع پروازهای ایران ایر به اروپا بر اثر تحریم گفت: «اتحادیه اروپا تصمیم خود را گرفته‌است و به سرعت تلاش می‌کند تا زمینه را برای قطع پروازها فراهم کند.»

در سال ۱۳۹۴ پس از اجرای توافق هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌ها، شرکت هواپیمایی ایران ایر توانست در ۲۸ ژانویه، قرار داد ۱۱۸ فروند هواپیما با ایرباس امضا کند.^[۱۹]

تحریم‌های پی در پی صنعت هوایی و شرکت‌های هواپیمایی ایرانی از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا، ایران ایر را به کلی از روزهای طلایی خود دور کرد و امکان نوسازی ناوگان و استفاده از ناوگانی مدرن را از این شرکت گرفت، در نتیجه ایران ایر مجبور بود از هواپیماهایی قدیمی خود که قبل از انقلاب تهیه کرده بود برای پروازهایش استفاده کند. در همین رابطه در سال ۲۰۱۰ اتحادیه اروپا پرواز هواپیماهای بوئینگ ۷۲۷، بوئینگ ۷۴۷ ایران ایر را به علت فرسودگی و نا امنی بر فراز اروپا ممنوع اعلام کرد و محدودیت‌هایی برای پروازهای ایران ایر به اروپا به وجود آورد. از جمله این محدودیت‌ها عدم ارائه خدمات فرودگاهی به هواپیماهای ایران ایر به خصوص سوخت‌گیری بود. به همین علت هواپیماهای ایران ایر که عازم غرب اروپا بودند یا باید به مقدار کافی برای رفت و برگشت سوخت همراه می‌داشتند یا در میان مسیر در یکی از کشورهای اروپای شرقی یا فرودگاهی که شامل تحریم‌ها نمی‌شد برای سوخت‌گیری توقف می‌کردند. دامنه فشارها به ایران ایر به جایی رسید که یاتا، انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی، تمامی تسویه حساب‌های شرکت‌های هواپیمایی را با هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران به حالت تعلیق درآورد.^[۲۰]

محدودیت‌های مختلف ایران ایر برای پروازهای اروپایی تا سال ۲۰۱۲ ادامه داشت. در سال ۲۰۱۲ تحریم‌های ایران ایر مقداری کاهش یافت و اتحادیه اروپا به ایران ایر اجازه سوخت‌گیری در فرودگاه‌های شهرهای همچون لیوبلیانا، بوداپست، بلگراد و پراگ را داد. به عنوان مثال پروازهای هما به سوئد به گونه‌ای بود که هواپیماهای این شرکت مجبور بودند در مسیر برگشت به تهران در فرودگاه پراگ توقف کرده و سوخت‌گیری کنند. این تحریم‌ها و توقف‌ها برای سوخت‌گیری ایران ایر را با ضررهای هنگفتی مواجه کرد و باعث شد تعدادهای پروازهای این شرکت به اروپا کاهش یابد اما به جز پروازهای ژنو پروازهای ایران ایر به هیچ‌کدام از شهرهای اروپایی قطع نشد.^[۲۱]

با آغاز اجرای برجام توسط ایران و کشورهای طرف قرارداد در سال ۲۰۱۶ بخش زیادی از تحریم‌های صنعت هوایی ایران لغو شد. این مورد باعث شد که سوخت‌گیری هواپیماهای هما در بیشتر مقاصد اروپایی از سر گرفته شود و ایران ایر امکان این را داشته باشد تا با خرید هواپیماهای نو پروازهای خود به اروپا با کیفیت بهتری انجام دهد. هم‌اکنون بیشتر پروازهای ایران ایر به اروپا توسط ایرباس‌های ای ۳۲۱ و ۳۳۰ خریداری شده بعد از برجام انجام می‌شود.

خانواده هواپیمایی ملی ایران امروزه تنها شامل یک شرکت حمل و نقل هوایی بار با نام ایران ایر کارگو است در صورتی که در گذشته شرکت هواپیمایی ایران ایرتور و گروه هتل‌های هما نیز از شرکت‌های تابعهٔ ایران ایر و از خانواده هما به‌شمار می‌رفتند که هر دو به علت مشکلات مالی فروخته و واگذار شدند. گروه هتل‌های هما به سازمان تأمین اجتماعی^[۲۲] و هواپیمایی ایران ایرتور به بخش خصوصی فروخته شدند.^[۲۳]

ایران ایر کارگو که در حال حاضر تنها شرکت زیرمجموعهٔ ایران ایر محسوب می‌شود با ناوگانی متشکل از سه فروند هواپیما وظیفه حمل و نقل بار را برای هُما بر عهده دارد. از میان سه فروند هواپیمای ناوگان این شرکت که همگی فرسوده و دارای عمر بالایی هستند هم‌اکنون تنها یک فروند بوئینگ ۷۴۷–۲۰۰اف فعال و عملیاتی است.

هواپیمایی ایران ایرتور یک شرکت خطوط هوایی است که قطب آن در فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد مشهد (MHD) قرار دارد. این شرکت با هدف افزایش مسیرهای پروازی ایران ایر در داخل کشور تأسیس شده‌بود ولی در سال ۱۳۹۴ به بخش خصوصی واگذار شد.

گروه هتل‌های هما یکی از شرکت‌های تابعهٔ ایران ایر بود که مالک چندین هتل در شهرهای بزرگ ایران بود. این هتل‌ها در تهران، شیراز، بندرعباس و مشهد (۲ هتل) قرار دارند. این ۵ هتل جمعاً دارای ۸۰۰ اتاق مجهز هستند که ساخت همگی آن‌ها، به‌جز هتل هما ۲ مشهد،^[۲۴] در پیش از سال ۱۳۵۷ صورت گرفته‌است؛ هتل دوم مشهد در دههٔ ۷۰ خورشیدی ساخته‌شد.^[۲۵] در سال ۱۳۹۱، گروه هتل‌های هما به سازمان تأمین اجتماعی فروخته‌شد و اکنون از شرکت‌های تابعهٔ این سازمان است.^[۲۶]

ایران ایر در حال حاضر به ۳۵ شهر در ایران و ۲۶ شهر اروپایی و آسیایی پرواز انجام می‌دهد که این مقاصد با نوسازی و مدرن سازی ناوگان هما در حال افزایش است.

ایران‌ایر با شرکت‌های هواپیمایی زیر قرارداد نماد مشترک دارد (ژانویهٔ ۲۰۱۷):^[۲۷]

• آئروفلوت
• آستریا ایر
• هواپیمایی آذربایجان^[۲۸]
• ترکیش ایرلاینز
• لوفت‌هانزا

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های سالیانهٔ هما ، انتقال حجاج ایرانی به عربستان و بازگرداندن آن‌ها بوده‌است. این شرکت سالیانه و در کنار انجام پروازهای عادی و برنامه‌ای خود، به صورت چارتر ده‌ها هزار زائر را در زمان حج از شهرهای مختلف ایران به عربستان منتقل می‌کرد. با این وجود به علت تعداد زیاد زائران و کمبود هواپیما در ناوگان ایران ایر همه ساله مشکلاتی را برای ایران ایر به وجود می‌آورد تا اینکه عربستان بعدها اعلام کرد شرکت هواپیمایی ملی عربستان سعودی باید سهمی از پروازهای حج هر کشور داشته باشد که این باعث شد مشکلات هما تا حدودی مرتفع گردد. تا سال ۱۳۹۴، ۵۰ درصد پروازهای حج ایران توسط ایران ایر و ۵۰ درصد دیگر توسط هواپیمایی سعودی انجام می‌شد. در سال ۱۳۹۵ با بالا گرفتن تنش‌ها میان ایران و عربستان پروازهای حج متوقف شد و هیچ‌کدام از دو شرکت پروازی به کشورهای یکدیگر انجام ندادند. در سال ۱۳۹۶ این پروازها از سر گرفته شد اما شرکت هواپیمایی سعودی حاضر به انجام تمام پروازهای خود به ایران نشد و این باعث شد که ۷۵ درصد حجاج از شهرهای مختلف ایران، توسط ایران ایر به مدینه و جده انتقال یابند. ایران ایر در پروازهای حج ۱۳۹۶ خود برای تعدادی از پروازها از ایرباس‌های ای-۳۳۰ که بعد از برداشته شدن تحریم‌های صنعت هوایی ایران خریداری کرده بود، استفاده کرد. علاوه بر این، این شرکت برای عملیات بازگشت حجاج به ایران یک فروند بوئینگ بوئینگ ۴۰۰–۷۴۷ نیز اجاره کرد تا برای انجام پروازها دچار مشکلات جدی نشود.

با توجه به تحریم‌های متعددی که صنایع مختلف ایران را در طی چهل سال گذشته مورد هدف قرار دادند، شرکت‌های هواپیمایی ایرانی از جمله شرکت‌های هواپیمایی محسوب می‌شوند که دارای فرسوده‌ترین و مسن‌ترین ناوگان هستند که ایران ایر نیز از این قاعده مستثنی نیست. میانگین سنی ناوگان این شرکت در حال حاضر به بیش از ۲۲ سال می‌رسد که از استانداردهای بین‌المللی بسیار بالاتر است.

در ژانویه۲۰۱۷ و به دنبال توافق هسته‌ای ایران با پنج کشور قدرتمند جهان، تحریم‌های صنعت هوایی ایران بعد از نزدیک به چهل سال برداشته‌شد و این امکان تاریخی برای شرکت‌های هواپیمایی ایرانی فراهم شد تا ناوگان خود را بازسازی کنند و هواپیمای نو را به‌طور مستقیم از شرکت‌های بزرگ خریداری کنند.

در آذرماه سال ۱۳۹۵ و به دنبال سفر رئیس‌جمهور ایران به فرانسه و ایتالیا، قرارداد خرید ۱۰۰ فروند در انواع مختف به ارزش ۱۰ میلیارد دلار بین ایران ایر و ایرباس به امضا رسید.^[۲۹] ایران ایر در همین سال و در قرارداد تاریخی دیگری که بزرگترین قرارداد تجاری مابین ایران و آمریکا بعد از انقلاب محسوب می‌شد سفارش ساخت ۸۰ فروند هواپیما را به بوئینگ داد و با این شرکت به توافق رسید.^[۳۰] در سال ۲۰۱۸ مدیرعامل بوئینگ اعلام کرد نخستین بوئینگ در سال ۲۰۱۹ شاید تحویل ایران ایر داده شود.

در فوریه سال ۲۰۱۶ ایران ایر قرارداد ساخت ۲۰ فروند هواپیمای دیگر را از نوع ای تی آر ۶۰۰–۷۲ با شرکت ای تی آر با حق گزینش ۲۰ فروند دیگر به امضا رساند که اولین سری از این هواپیماها نیز با تحویل ۴ فروند در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ وارد ناوگان این شرکت شدند.^[۳۱] در مهر ماه نیز ۲ فروند از این سری هواپیماها وارد کشور شد تا مجموع ای اتی آر ۶۰۰–۷۲ به ۶ و مجموع هواپیماهای تحویلی به ۹ برسد. در دی ماه ۹۶ نیز ۲ فروند ای تی آر ۶۰۰–۷۲ در فرودگاه مهرآباد بر زمین نشستند تا مجموع هواپیماهای ای تی آر تحویل شده به این شرکت به عدد ۸ برسد. تحویل هواپیماهای جدید ایران ایر یک ماه بعد از امضای قرارداد و از دی ۱۳۹۵ (ژانویهٔ ۲۰۱۷ میلادی) با تحویل نخستین فروند از هواپیماهای ایرباس ای ۲۰۰–۳۲۱ توسط ایرباس آغاز شد.^[۳۲] ایرباس همچنین در اسفند ۹۵ و فروردین ۹۶ (مارس ۲۰۱۷ میلادی) نیز دو فروند ایرباس ای ۲۰۰–۳۳۰ به ایران ایر تحویل داد. هواپیماهای تحویلی به ایران ایر به سفارش شرکت هواپیمایی اویانکا ساخته شده بودند اما به دلیل مشکلات مالی این شرکت تحویل داده نشده بودند و با امضای قرارداد ایران ایر با ایرباس این هواپیماها بر اساس قرارداد به ایران ایر داده شدند. هر دو هواپیمای ایرباس ای ۲۰۰–۳۳۰ تحویلی به ایران ایر در هنگام ورود به ناوگان ایران ایر تنها پروازهایی آزمایشی جهت تعیین سلامت هواپیما انجام داده بودند.^[۳۳][۳۴]

ناوگان فعلی مسافربری ایران ایر به شرح زیر است:

ناوگان فعلی ایران ایر

هواپیما	تعداد	ظرفیت صندلی	توضیحات
ایرباس ای۳۰۰-۶۰۰	۴	٢۶١-٢۵٧
ایرباس ای۳۰۰بی۴	۱	٢٧٨
ایرباس ای۳۰۰بی۲	۱	٢٨٠
ایرباس ای۳۱۰-۳۰۰	۲	٢٠۴-٢٠١
ایرباس ای۳۱۹-۱۰۰	۳	١٢۴
ایرباس ای۳۲۰-۲۰۰	۵	١۴٧
ایرباس ای۳۲۱-۲۰۰	۱	١٩۴
ایرباس ای۳۳۰-۲۰۰	۲	٢٣٨
مک‌دانل داگلاس ام‌دی-۸۲	۲	١۶۴
فوکر ۱۰۰	۲	١٠۴
ای‌تی‌آر ۶۰۰–۷۲	۱۳	۶٨
تعداد کل	۳۶

ناوگان فعلی باری ایران ایر به شرح زیر است:

۱- بوئینگ ۷۴۷ سری۲۰۰اف یک فروند

ایران ایر پیش‌تر از ناوگان زیر استفاده می‌کرد:

طراحی آرم و لوگوی شرکت هواپیمایی ملی ایران در پاییز ۱۳۴۰ و توسط ادوارد زهرابیان انجام شد. این طراحی بر گرفته از سرستون پرنده‌نمایی در تخت جمشید که دارای سه خصلت متفاوت سر عقاب، گوش‌های گاو و یال‌های اسب است، بود.^[۳۷] آژانس خبری حمل و نقل هوایی (skift) در گزارش سال ۲۰۱۳ خود، ۳۰ لوگوی برتر شرکت‌های هوایی دنیا را معرفی کرد که در این بین لوگوی هواپیمایی ملی ایران (هما) به دلیل جذابیت، سادگی و رسا بودن پیام به عنوان برترین لوگوی شرکت‌های هواپیمایی جهان انتخاب شد.^[۳۸]

رنگ آمیزی هواپیماهای هما نیز به گونه‌ای است که بدنه هواپیماها کاملاً سفید است و کلمه ایران ایر به رنگ آبی پررنگ بر روی قسمت جلویی هواپیما نوشته شده‌است. نشان هما هم به رنگ آبی پررنگ بر روی دم هواپیما نقش بسته‌است و خطی با همین رنگ در بالای آن قرار دارد. رنگ آمیزی هواپیماهای هما توسط یک شرکت آلمانی تهیه شده‌است.

برند ایران‌ایر در سال ۱۳۹۲ در دهمین جشنواره ملی قهرمانان صنعت ایران به عنوان یکی از ۱۰۰ برند برتر ایران شناخته شد.^[۳۹]

در مجموع تا ماه نوامبر سال ۲۰۱۷، ۲۵ سانحه هوایی برای ایران ایر ثبت شده که تنها در ۱۲ حادثه تعداد ۵۴۸ مسافر جان خود را از دست دادند.

• در ۱۴ سپتامبر۱۹۵۰ (پنجشنبه، ۲۳ شهریور ۱۳۲۹)، یک فروند هواپیمای داگلاس دی سی ۳ با شماره هواپیما EA-AAG از مبدأ مهرآباد به مقصد عربستان و با ۹ سرنشین بلافاصله پس از بلند شدن از فرودگاه مهراباد سقوط کرد و همه سرنشینان جان باختند.
• در ۱ دسامبر ۱۹۵۰(جمعه، ۱۰ آذر ۱۳۲۹)، یک فروند هواپیمای داگلاس دی سی ۳ با شماره هواپیما EA-AAJ از مبدأ تبریز به مقصد مهرآباد و با ۸ سرنشین با کوه برخورد کرد، سقوط کرد و همه سرنشینان جان باختند.
• در ۲۵ دسامبر ۱۹۵۲ (پنجشنبه، ۴ دی ۱۳۳۱)، یک فروند هواپیمای داگلاس دی سی ۳ با شماره هواپیما EP-ACJ از مبدأ اصفهان به مقصد مهرآباد و با ۲۵ سرنشین در نزدیکی تهران سقوط کرد، در اثر این حادثه ۲۴ نفر از ۲۵ سرنشین جان باختند.
• در ۲۱ ژانویه ۱۹۸۰ (دوشنبه، ۱ بهمن ۱۳۵۸)، یک فروند هواپیمای بویینگ ۷۲۷–۸۶ با شماره هواپیما EP-IRD از مبدأ مشهد به مقصد مهرآباد و با ۱۲۸ سرنشین در حالی که در آستانه فرود در فرودگاه مهرآباد تهران قرارداشت بر اثر گرفتار شدن در طوفان در فاصله ۲۹ کیلومتری در شمال تهران با ارتفاعات پوشیده از برف البرز برخورد کرد. در اثر این حادثه هر هشت خدمه و تمام ۱۲۰ مسافر پرواز جان سپردند.
• در ۱۵ اکتبر ۱۹۸۶(چهارشنبه، ۲۳ مهر ۱۳۶۵)، یک فروندبویینگ ۷۳۷–۲۰۰ با شماره هواپیمای EP-IRG که در حال آماده‌سازی برای پرواز بود در طی حمله هوایی عراق به فرودگاه شیراز دچار حادثه شد و ۳ نفر از مسافران که جهت فرار از هواپیما خارج شده بودند، جان باختند.
• در ۳ ژوئیه ۱۹۸۸ (یکشنبه، ۱۲ تیر ۱۳۶۷)، یک فروند هواپیمای ایر باس A300B2-200 با شماره هواپیما EP-IRD از مبدأ بندرعباس به مقصد دبی با پرواز شماره ۶۵۵ هما و با ۲۹۰ سرنشین توسط ناو آمریکایی یواس‌اس وینسنس بر فراز خلیج فارس سرنگون شد. بر اثر این حادثه همه ۲۷۴ مسافر و ۱۶ خدمه پرواز جان باختند. مقامات نیروی دریایی آمریکا ادعا کردند که خدمه ناو، ایرباس پهن‌پیکر هما را با یک فروند هواپیمای جنگنده اف۱۴ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران اشتباه گرفته‌اند.
• در ۹ ژوئن ۱۹۹۶ (یکشنبه، ۲۰ خرداد ۱۳۷۵)، یک فروند هواپیمای بویینگ ۷۲۷–۸۶ با شماره هواپیما EP-IRU در حال آموزش پرواز در حوالی رشت، پس از انجام ۱۵ بار مانور Touch-and-Go، فرود آمد و بر اثر آتش گرفتن در اثر این حادثه ۴ نفر از ۷ سرنشین جان باختند.
• در ۲ فوریه۲۰۰۰ (چهارشنبه، ۱۳ بهمن ۱۳۷۸)، یک فروند هواپیمای ایر باس A300B2-200 با شماره هواپیما EP-IBR در مهرآباد با یک فروند هواپیمای لاکهید سی-۱۳۰ هرکولس متعلق به نیروی هوایی ایران که خلبان آن کنترل هواپیما را از دست داد، با هواپیمای ایرباس که توسط یک یدک‌کش کشیده می‌شد برخورد کرد. در اثر این حادثه ۸ سرنشین هواپیمای هرکولس جان باختند.
• در ۹ ژانویه ۲۰۱۱ (یکشنبه، ۱۹ دی۱۳۸۹)، یک فروند هواپیمای بویینگ ۷۲۷–۲۸۶ با شماره هواپیما EP-IRP از مبدأ مهرآباد به مقصد ارومیه و با ۱۰۵ سرنشین در نزدیکی ارومیه در حال فرود در شرایط جوی بد با یک کوه برخورد کرد. در اثر این حادثه ۷۸ نفر از ۱۰۵ سرنشین جان باختند.

• در تاریخ ۲ ژانویه سال ۲۰۰۸ یک فروند هواپیمای فوکر ۱۰۰ هما با شناسه EP-IDB که با ۱۰۰ مسافر در صدد برخاستن از فرودگاه مهرآباد برای انجام یک پرواز داخلی به مقصد شیراز بود، پس از آتش گرفتن موتور و بالش از باند خارج شد. در جریان این حادثه که زیر بارش سنگین برف رخ داد به هیچ‌کس آسیبی وارد نشد.^[۴۰]
• در ۱۲ دی ۱۳۸۶، هواپیمای فوکر ۱۰۰ در ساعت ۷:۲۰ صبح در یک‌هوای برفی و به هنگام برخاستن از باند فرودگاه مهرآباد به شدت با زمین برخورد کرد و از باند فرودگاه خارج شد و به دنبال آن آتش‌سوزی در بخش‌هایی از هواپیما آغاز شد که تخلیه به موقع مسافران و خدمه پرواز مانع از وارد آمدن تلفات جانی گردید. این هواپیما به علت شدت خسارات وارده از رده پروازی خارج گشت.^[۴۱]
• در ۳۰ دی ۱۳۸۷ پرواز ۴۹۸ ایران ایر مسیر اردبیل – تهران با فوکر۱۰۰، هنگام فرود در فرودگاه مهرآباد از باند فرودگاه خارج شد. در این سانحه به هیچ‌یک از مسافران آسیبی نرسید.^[۴۲]
• در ۱۳ مهر ۱۳۸۸ پروازی از تهران به مدینه بعد از ۲۰ دقیقه پرواز به فرودگاه بین‌المللی مهرآباد برگشت. این برگشت به علّت منفجر شدن موتور سمت راست بود.
• در ۲۷ آبان ۱۳۸۸ پرواز ۲۲۰ ایران ایر مسیر اصفهان – تهران با فوکر۱۰۰، لحظات کوتاهی پس از برخاستن از فرودگاه شهید بهشتی اصفهان به علت نقص فنی تصمیم به بازگشت به فرودگاه گرفت. پس از فرود در فرودگاه به دلیل شکستگی ارابه فرود، هواپیما از باند خارج شد. در این سانحه به هیچ‌یک از مسافران آسیبی نرسید.^[۴۳]
• در تاریخ سه شنبه ۲۶ مهر ۱۳۹۰ یک فروند هواپیمای بوئینگ ۷۲۷ ایران ایر در مسیر بازگشت از مسکو به تهران به دلیل نقص فنی در ارابه چرخ جلو وادار به فرود اضطراری در فرودگاه مهرآباد تهران شد. این حادثه به دلیل مهارت بالای خلبان هوشنگ شهبازی در فرود، هیچ آسیب جانی در پی نداشت.^[۴۴][۴۵]
• در ۲۴ تیر ۱۳۹۱، پرواز ۳۵۰ تهران-کیش، پس از ۱۵ دقیقه پرواز دچار نقص فنی شد و به فرودگاه مهرآباد بازگشت.^[۴۶]
• در ۲۱ مرداد ۱۳۹۳، پرواز تهران – بمبئی دقایقی پس از پرواز به علت نقص فنی بازگشته و در فرودگاه امام خمینی فرود اضطراری کرد.^[۴۷]
• در ۲۷ مرداد ۱۳۹۳، پرواز تهران – بوشهر دقایقی پس از پرواز به علت نقص فنی در فرودگاه مهرآباد فرود اضطراری کرد.^[۴۸]
• در ۱۱ دی ۱۳۹۳، در مسیر تهران – بندر چابهار دقایقی پرواز بر اثر نقص فنی در یکی از موتورها مجدداً به فرودگاه مهرآباد بازگشت.^[۴۹]
• ۱۲ بهمن ۱۳۹۳، پرواز شماره ۳۴۱۳، که از تهران عازم بغداد بود در آسمان همدان متوجه آسیب فنی و آسیب دیدن بخشی از بال هواپیما شده و به فرودگاه امام خمینی بازگشت.^[۵۰]
• در ۳ اسفند ۱۳۹۳، پرواز فوکر۱۰۰ در مسیر گرگان – تهران، پس از گذشت ۱۵ دقیقه از پرواز به علت نقص فنی مجبور به بازگشت به گرگان شد.^[۵۱]
• در ۲۲ اسفند ۱۳۹۴، هواپیمای ایرباس آ-۳۰۰ ایران ایر در مسیر تهران – استکهلم دچار نقص فنی شد و در استانبول فرود اضطراری کرد.^[۵۲]
• در ۷ خرداد ۱۳۹۵، پرواز تهران – نجف پس از تأخیری هفت ساعته عازم نجف شد اما به دلیل نقص فنی پیش از فرود مجدداً به تهران بازگشت.^[۵۳]
• در ۲ مرداد ۱۳۹۵، پرواز تهران – بیروت ۳۵ دقیقه بعد از آغاز پرواز به دلیل نقص فنی در بخش برق و قطع برق در بخش‌هایی از هواپیما از جمله بخش مسافران به فرودگاه امام برگشت.^[۵۴]
• در ۱۸ مرداد ۱۳۹۵، پرواز ایرباس مسیر بوشهر – تهران به دلیل نقص فنی در موتور شماره ۲ در فرودگاه شهید بهشتی اصفهان به‌صورت اضطراری به زمین نشست.^[۵۵]
• در ۲۴ مرداد ۱۳۹۵، چرخ دماغه هواپیمای فوکر ۱۰۰ مسیر تهران – بیرجند قبل از بلند شدن از باند شکسته شد. در این حادثه به کسی آسیبی نرسید^[۵۶]
• در ۲۸ مهر ۱۳۹۵، پرواز فوکر ۱۰۰ این شرکت در مسیر تهران – بیرجند به علت نقص فنی و لرزش موتور در بین راه مجبور به بازگشت به مهرآباد شد.^[۵۷][۵۸]
• در ۲۲ آبان ۱۳۹۵، هواپیمای ایرباس در مسیر تهران–نجف پس از بلند شدن از فرودگاه امام خمینی در ساعت ۱۱ صبح امروز به دلیل بروز نقص فنی در موتور، پس از گذشت نیم ساعت از پرواز دوباره به این فرودگاه برگشت و به زمین نشست.^[۵۹]
• در ۶ اسفند ۱۳۹۵، هواپیمای ایرباس ۳۰۰–۶۰۰ هواپیمایی ایران ایر که از تهران عازم پاریس بود، بر فراز آسمان ترکیه دچار نقص فنی شد و به فرودگاه بین‌المللی امام خمینی بازگشت و به سلامت به زمین نشست.^[۶۰]
• در ۶ خرداد ۱۳۹۶، پرواز شماره ۷۲۱ هواپیمایی ایران ایر در مسیر تهران – فرانکفورت، دقایقی پس از برخاستن به دلیل نقص فنی به فرودگاه امام بازگشت.^[۶۱]
• در ۱۸ تیر ۱۳۹۶، خلبان هواپیمای ایرباس آ-۳۰۰–۶۰۰ ایران‌ایر با رجیستر EP-IBA، پس از برخاستن از باند فرودگاه امام، متوجه هشدار حریق موتور شماره دو این هواپیما شد و به فرودگاه امام بازگشت، حین فرود نیز چرخ‌های این هواپیما دچار حریق شد که بلافاصله مهار شد.^[۶۲]
• در ۶ مرداد ۱۳۹۶، پرواز نجف– مشهد به دلیل نقص فنی مجبور به فرود اضطراری در فرودگاه امام خمینی تهران شد.^[۶۳]
• در ۱۴ مرداد ۱۳۹۶، پرواز مشهد– گرگان که از نوع آ.ت. اِر-۷۲ بود و دچار نقص فنی شده بود، با اعلام خلبان و با آمادگی کامل عوامل و نیروهای امدادی فرودگاه گرگان، به سلامت به زمین نشست.^[۶۴]
• در ۲۸ اسفند ۱۳۹۷، هواپیمای فوکر ۱۰۰ این شرکت (با کد رجیستر: EP-IDG) از مبدأ قشم عازم تهران بود، به دلیل باز نشدن ارابه فرود راست این هواپیما در باند فرودگاه مهرآباد دچار آتش‌سوزی شد. این هواپیما در هنگام حادثه ۲۴ مسافر داشت، این حادثه هیچ مصدومی نداشت.^[۶۵]

• 

  دفتر شرکت هواپیمایی ایران‌ایر در خیابان شانزه‌لیزه پاریس

• 

  دفتر ایران‌ایر در توکیو

• 

  بوئینگ ایران ایر برفراز فرودگاه هیترو لندن

• 

  فوکر ۱۰۰ ایران ایر در فرودگاه اهواز

• 

  فوکر ۱۰۰ ایران ایر در فرودگاه خرم‌آباد

• 

  هواپیمای ایرباس ای-۳۲۱ ایران‌ایر در فرودگاه مهرآباد

• 

  ای تی آر ۷۲ در فرودگاه گرگان

• 

  ای تی آر ۷۲ ایران ایر در فرودگاه خوی