1257 – کنفرانس پتروشیمی و سمینار منطقه ای گاز و نفت 1343

موضوع تمبر

کنفرانس پتروشیمی و سمینار منطقه ای گاز و نفت

پس از تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی طبق تبصره 64 قانون بودجه اصلاحی سال 1343 کشور، طبق بخشی از این تبصره که می گوید: « کلیه حقوق دولت در بنگاه کود شیمیایی که در اجرای تبصره 36 قانون بودجه سال 1338 و به موجب اساسنامه مصوب 30/12/1337 هیئت وزیران تشکیل گردیده به شرکت ملی نفت ایران واگذار می شود.

شرکت ملی نفت ایران کلیه تاسیسات و مطالبات و موجودیهای نقدی و جنسی بنگاه کود شیمیایی « بنگاه پتروشیمی » را به عنوان سرمایه بنگاه ارزیابی خواهد نمود و در اساسنامه بنگاه با تصویب شورای عالی صنایع پتروشیمی تغییرات لازم را خواهد داد. » کارخانه کود شیـمیایی شیراز در اختیار شرکت ملی صنایع پتروشیـمی – که کلیه سهـام آن متـعلق به شرکت ملی نفت ایران بود – قرار گرفت. کارخانه کود شیمیایی شیراز به مبلغ 8 ر1 میلیارد ریال ( 24 میلیون دلار ) ارزیابی و جزء سرمایه شرکت ملی صنایع پتروشیمی محسوب شد.

بعد از استعفای ابتهاج از مدیر عاملی سازمان برنامه « به دستور سازمان برنامه کلیه مطالعات و طرحها و وسائل … و حق تملک ماشین آلاتی که برای کارخانه مخلوط کنی در نظر گرفته شده بود در شهریور 1338 به وزارت صنایع و معادن منتقل شد » .  و اینچنین بود که ساخت کارخانه مخلوط کن دچار وقفه شد. چون «کارخانه پلاستیک اهواز‌‌» هم در عمل و برای همیشه متوقف شد.

اگر چه ساخت « کارخانه پلاستیک اهواز » متوقف شده بود و وزارت صنایع و معادن مشغول پیگیری اجرای کارخانه کود شیمیایی مرودشت بود، اما چون بخشی از تجهیزات کارخانه مخلوط کنی آماده بود، مدتی بعد وزارت صنایع و معادن در فکر نصب این کارخانه افتاد. در گزارش سالانه 1339 وزارت صنایع و معادن آمده است:  « بنگاه کود شیمیایی به منظور تاسیس کارخانه تهیه ماده پلاستیکی و رزین مصنوعی مطالعاتی به عمل آورده است [ ! ؟ ] جهت معرفی مصنوعات تهیه شده از پلی وینیل کلرید به مصرف کنندگان و تولید کنندگان اشیاء پلاستیکی به تاسیس کارخانه پولیکا در شهر صنعتی کرج مبادرت شده است.  نصب کارخانه پولیکا در نیمه سال 1340 انجام شد و پس از آن به بهره برداری رسید.

بعدها که شرکت ملی صنایع پتروشیمی تاسیس شد و این شرکت طرح پتروشیمی آبادان را اجرا کرد و مجتمع پتروشیمی آبادان با تولید پی وی سی آغاز به کار کرد، کارخانه پولیکا به شرکت سهامی پتروشیمی آبادان تعلق گرفت.

در سال 1338 بخش خصوصی ایجاد یک کارخانه کلرآلکالی را مورد توجه قرار داد.  این کارخانه در نزدیک آبادان بود و با تجزیه نمک طعام، سود سوز آور و کلر تولید می کرد. مشخص نیست که چرا نام شرکت را « شرکت سهامی پتروشیمی ایران » و نام کارخانه را « کارخانه پتروشیمی ایران » گذاشته بودند. کار کارخانه، عملیات شیمیایی محض بود. شاید شرکت یا کارخانه در آینده می خواست محصولات پتروشیمی تولید کند. در روز 29 دی ماه 1342 شاه از این کارخانه بازدید کرد و روزنامه ها هم نوشتند « کارخانه پتروشیمی آبادان بهره برداری را آغاز کرد » !

در گزارشهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال 1346 آمده است: « این کارخانه در سال 39 – 1338 بوسیله بخش خصوصی تاسیس شد، اما در سال 46- 1345 با اشکالات مالی و فنی مواجه شدند و شرکت ملی صنایع پتروشیمی وشرکتهای عامل 66 درصد سهم آن را بالمناصفه خریداری کردند و اداره آن را به دست گرفتند. این کارخانه در نزدیک آبادان واقع است و سالانه حدود 5 هزار تن سود سوز آور و 4500 تن کلریدریک اسید تولید می کند. این کارخانه همان است که بعدها « شیمیایی پازارگاد » نام گرفت و تمامی سهام آن به شرکت ملی صنایع پتروشیمی واگذار شد.در سال 1365 تجهیزات مربوط به طرح توسعه این کارخانه به پتروشیمی شیراز منتقل شد و در آنجا نصب شد. در سال 1375 کارخانه شیمیایی پازارگاد به شرکت پتروشیمی آبادان واگذار شد و بالاخره در سال 1383 نام شرکت به « عملیات غیر صنعتی پازارگاد » تبدیل شد.

 تأسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی

پایه گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی در ایران مدیون وزارت اقتصاد، شرکت ملی نفت ایران و بیش از همه سازمان برنامه است. این وزارت و شرکت و سازمان علاوه بر فعالیتهای جداگانه در یک فعالیت جمعی، « شورای عالی صنایع پتروشیمی » را تأسیس می کنند که کارش مطالعه و راه یابی برای تاسیس صنایع پتروشیمی در ایران و توسعه این صنایع است.

سازمان برنامه به دنبال مطالعه در مورد صنایع پتروشیمی در ایران سراغ فرانسه رفت. « انستیتو فرانسه دوپترول » که همان انجمن نفت فرانسه یا IFP است از طرف سازمان برنامه مامور شد طرح ایجاد صنایع پتروشیمی در ایران را بررسی کند. این انجمن پیشنهاد خود را در قالب گزارش مقدماتی به سازمان برنامه ارائه داد و در سال 1342 قرارداد بین این انجمن و سازمان برنامه بسته شد.

در سال 1342 برنامه ریزی برای ایجاد صنایع پتروشیمی از طرف وزارت اقتصاد هم پیگیری می شود. در این سال وزارت اقتصاد که کارخانه کود شیمیایی شیراز زیر نظرش قرار دارد، به فکر ایجاد « شورای عالی صنایع پتروشیمی » میفتد. پیشنهاد را به سازمان برنامه و شرکت ملی نفت ایران ارائه می کند . پس از کسب موافقت این دو، اساسنامه شورای عالی را به هیئت دولت پیشنهاد می کند و این پیشنهاد در 27 آذر 1342 به تصویب هیئت وزیران می رسد. در این اساسنامه وظایف شورای عالی صنایع پتروشیمی ایجاد و اداره صنایع پتروشیمی با سرمایه گذاری دولتی و بخش خصوصی و بررسی و تایید مطالعات مربوط به صنایع پتروشیمی و اجازه تاسیس صنایع پتروشیمی به بخش خصوصی است.

شورای عالی صنایع پتروشیمی از وزیر اقتصاد، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران و مدیرعامل سازمان برنامه تشکیل می شود و ریاست آن با وزیر اقتصاد است.  کلیه اساسنامه ها و آیین نامه های موسسات پتروشیمی دولتی باید به تصویب شورای عالی صنایع پتروشیمی برسد.

قانون ایجاد شرکت ملی صنایع پتروشیمی نه به صورت قانون مستقل بلکه در قالب تبصره ای از قانون بودجه اصلاحی سال 1343 به تصویب می رسد.تبصره 64 این قانون که در 4 مرداد 1343 به تصویب رسید، چنین آغاز می شود: « از تاریخ تصویب این قانون، کلیه فعالیتهایی که به عنوان ایجاد و توسعه صنایع پتروشیمی توسط واحدهای تابعه وزارتخانه ها و سازمانهای مختلف دولتی انجام می شود، تحت اداره شرکت ملی نفت ایران متمرکز خواهد گردید. شرکت مزبور برای تامین این منظور شرکتی فرعی به نام شرکت ملی صنایع پتروشیمی تشکیل می دهد که اساسنامه آن پس از تایید شورای عالی صنایع پتروشیمی به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

در این قانون سابقه تشکیل و همچنین تکلیف « بنگاه کود شیمیایی » یا « بنگاه پتروشیمی » نیز به روشنی مشخص شده است: « کلیه حقوق دولت در بنگاه کود شیمیایی که در اجرای تبصره 36 ، قانون بودجه سال 1338 و به موجب اساسنامه مصوب 30/12/1337 هیأت وزیران تشکیل گردیده، به شرکت ملی نفت ایران واگذار می شود. شرکت ملی نفت ایران کلیه تاسیسات و مطالبات و موجودیهای نقدی و جنسی بنگاه کود شیمیـایی « بنگاه پتروشیـمی » را به عنوان سرمایه بنگاه ارزیـابی خواهد نمود و در اساسنامه بنگاه با تصویب شورای عالی صنایع پتروشیـمی تغییرات لازم را خواهد داد. »  تهیه و تدوین و به تصویب رساندن قانون تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی مهم ترین کار شورای عالی صنایع پتروشیمی است.

بعد از تصویب قانون تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی، تعیین اولین مدیر عامل شرکت که باید نقش پایه گذاری شرکت را ایفا کند مطرح می شود. از میان نامزدهای مختلف، صفی اصفیا مدیر عامل سازمان برنامه، مهندس باقر مستوفی را پیشنهاد می کند و با خود او هم موضوع را در میان می گذارد.  مهندس باقر مستوفی، مسئولیت را قبول می کند چرا که:« … از سال 1939 [ 1318 خورشیدی ] که من کلاسی در این زمینه [ پتروشیمی ] گرفته بودم، توی کله ام بود. شوخی نیست … »

علاوه بر آن از سال 1336 که او عضو هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران بود و نمایندگی آن شرکت در هیئت مدیره شرکت اکتشاف و تولید را داشت، موضوع پتروشیمی و ایجاد آن از دغدغه های او بود.

شرکت ملی صنایع پتروشیمی می باید از صفر شروع می کرد. نه نیروی انسانی داشت و نه ساختمانی .مهندس باقر مستوفی می گوید: « … من از وسائل موجود در اختیار خودم به عنوان عضو هیئت رئیسه شرکت نفت استفاده کردم برای اینکه یک سازمانی درست کنم.ما اول یک هیئت مدیره درست کردیم … اعضا به دقت انتخاب شدند وتماماً حرفه خودشان رابه بهترین وجهی می دانستند … تحصیلات حرفه ای درجه یک داشتند…. همکاران من افراد بسیار برجسته ای بودند … به عنوان مثال، آقایان دکتر هوشنگ مهتدی، شاهین قره بگیان، حسینعلی حجاری زاده، حشمت الله مینا، شاپور شریفی، هوشنگ فرخان، عبدالله بهاری، عباس گزیده پور، سلیمی، عباسقلی بختیار، دکتر ولی الله فسا، کیانفر و صدوقی و … … این اشخاص خوب می دانستند که چکار باید کرد و چگونه باید طرح ریزی کرد، طرح را به نتیجه رساند و صنعت را به وجود آورد. »

پس از تصویب تشکیل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در قالب تبصره 64 قانون بودجه اصلاحی سال 1343 ، وزارت اقتصاد با موافقت سازمان برنامه و شرکت ملی نفت ایران، اصلاح اساسنامه شورای عالی صنایع پتروشیمی را به هیئت وزیران پیشنهاد کرد و در 27 مهر 1343 به تصویب رسید. اعضای هیئت مدیره اغلب از کارکنان شرکت ملی نفت ایران بودند.  اولین گروه کارمندان خارج از شرکت ملی نفت ایران که در شرکت ملی صنایع پتروشیمی استخدام شدند، یک گروه 12 نفره بودند که در مهر ماه 1343 به استخدام « دبیر خانه شورای عالی صنایع پتروشیمی » در آمدند و چند ماه بعد در شرکت استخدام شدند. کار این گروه جمع آوری اطلاعات در مورد بازار محصولات پتروشیمی بود. محل کار این گروه کارمندان تازه استخدام شده در خیابان فردوسی، کوچه برلن، ساختمان آفتاب شرق بود که دبیرخانه شورای عالی صنایع پتروشیمی در این ساختمان قرار داشت. این گروه در فروردین ماه 1344 به استخدام شرکت ملی صنایع پتروشیمی در آمدند.

وقتی شرکت ملی صنایع پتروشیمی تاسیس شد، طرحهایی که باید اجرا می شد دغدغه اصلی بود. برای باز کردن راه مشارکت شرکت ملی صنایع پتروشیمی با شرکتهای ایرانی یا خارجی، قانون توسعه صنایع پتروشیمی در 20 تیر ماه 1344 به تصویب رسید. این قانون چنین آغاز می شود:  « به شرکت ملی صنایـع پتروشیمی  …  اجازه داده می شود با موسسات و شرکتهای ایرانی یا خارجی … برای تولید محصولات پتروشیمی … مشارکت نماید. »  فعال اصلی در تدوین و به تصویب رساندن این قانون، مهندس باقر مستوفی بود. وی در مورد لزوم و علت وجودی این قانون می گوید:  « … اگر می خواستیم فقط پتروشیمی را برای تامین احتیاجات داخلی ایران تهیه کنیم، قیمت تمام شده، ولو به قیمت بسیار پایین مواد اولیه به هیچ وجه نمی توانست قدرت رقابت در بازار داخلی ایران با واردات داشته باشد یا صادراتش را میسر کند . بنا بر این ما مجبور بودیم که به یک مقیاس بزرگ برویم. مقیاس بزرگ و گرفتن شریک تقریباً با همدیگر به فکر ما رسید. مقیاس بزرگ با یک شریکی که هم بتواند محصولات اضافه را بگیرد و هم به ما در احتیاجاتی که داریم از لحاظ آموزش و سایر نیازها کمک بکند. برای این کار قانونی برده شد به مجلس و تصویب شد که ما اجازه داشتیم برای طرحهای خود با شرکت پتروشیمی خارجی شریک بشویم . »

این قانون کلید توسعه صنایع پتروشیمی در آن دوران شد چرا که شرکت ملی صنایع پتروشیمی تجربه ای در اجرای طرحها و راهبرد مجتمع های تولیدی نداشت. تمامی طر حهای شرکت تا سال 1357 با استفاده از این قانون و به صورت مشارکت اجرا شد.

تدوین اساسنامه در « دبیر خانه شورای عالی صنایع پتروشیمی » آغاز شده بود؛ زمانی که شورای عالی صنایع پتروشیمی در فکر تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی بود. با تاسیس شرکت، کار نهایی کردن اساسنامه هم پیگیری می شود. شرکت ملی صنایع پتروشیمی اساسنامه خود را نهایی می کند و به تصویب شورای عالی صنایع پتروشیمی –  که نقش مجمع عمومی شرکت را به عهده دارد –  می رساند. اساسنامه برای تصویب به هیئت وزیران می رود و در 12 مرداد ماه 1345 به تصویب می رسد، این اساسنامه، با اصلاحاتی در سال 1356 به تصویب مجلس می رسد.

پس از تشکیل و سازماندهی شرکت، بررسی طرحهایی که از میان تولید محصولات انبوه پتروشیمی باید انتخاب می شد، آغاز شد. تا مدتها کارخانه تولیدی شرکت، محصول کود شیمیایی شیراز بود که به شرکت واگذار شده بود.

اولین شرکت خدماتی که شرکت ملی صنایع پتروشیمی تاسیس کرد « شرکت پخش کود شیمیایی » بود که فروش محصولات کود شیمیایی شیراز را به عهده داشت، همچنین کودهای مورد نیاز را وارد می کرد و در داخل کشور به فروش می رساند. مطالعات و مذاکرات شرکت با شرکتهای دارای دانش فنی و سرمایه گذاران پس از آن به بار نشست و به ترتیب شرکت شیمیایی شاهپور( رازی ) ، پتروشیمی آبادان، شیمیایی خارگ، کارخانه کربن، پتروشیمی ایران نیپون (فارابی) ، طرح آبرسانی و بالاخره شرکت ایران ژاپن تاسیس شد.

• شرکت پخش کود شیمیایی

در مهر ماه 1346 شرکت سهامی پخش کود شیمیایی آغاز به کار کرد که کلیه سهام آن متعلق به شرکت ملی صنایع پتروشیمی بود.

• شرکت شیمیایی شاهپور ( رازی )

اولین کارخانه تولیدی که از طراحی تا اجرای آن را شرکت ملی صنایع پتروشیمی انجام داد، کارخانه شیمیایی شاهپور بود که بعدها « رازی » نام گرفت.  خوراک کارخانه گازهای ترش مسجد سلیمان بود که با خط لوله به محل کارخانه در بندر شاهپور ( بندر امام فعلی ) می رسید. در اردیبهشت ماه سال 1354 قراردادی بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی و آلایدکمیکال امضا شد که مورد تایید شورای عالی صنایع پتروشیمی و هیئت وزیران قرار گرفت و بعد به تصویب کمیسیون های مشترک اقتصاد و دارایی مجلسین رسید.  طبق این قرارداد شرکت سهامی شیمیایی شاهپور با سرمایه 1876 میلیون ریال ( 25 میـلیون دلار ) تشکیل شد که 50 درصد آن متعلق به شرکت ملی صنایع پتروشیمی و 50 درصد متعلق به شرکت آلایدکمیکال بود.

• شرکت پتروشیمی آبادان

در سال 1345 قرار دادی بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی و شرکت بی اف گودریچ امضا شد و پس از موافقت شورای عالی صنایع پتروشیمی و هیئت وزیران به تصویب کمیسیون مشترک اقتصاد و دارایی مجلسین رسید.طبق این قرارداد شرکت سهامی پتروشیمی آبادان با سرمایه 600 میلیون ریال ( 8 میلیون دلار) تشکیل شد. محصولات شرکت 20 هزار تن در سال PVC و 10 هزار تن دی دی بی ( از مواد تشکیل دهنده پاک کننده ها ) و 24 هزار تن سود سوز آور بود.

پتروشیمی آبادان در تاریخ 14 آبان ماه 1348 افتتاح شد.

• شرکت شیمیایی خارک

در تیر ماه 1345 قراردادی بین  شرکت ملی صنایع پتروشیمی و شرکت آموکو ایننتر ناسیونال امضا شد که پس از تایید شورای عالی صنایع پتروشیمی و هیئت وزیران، به تصویب کمیسیون مشترک اقتصاد و دارایی مجلسین رسید.  با این قرارداد شرکت سهامی شیمیایی خارک با سرمایه 524 میلیون ریال ( 7 میلیون دلار ) تشکیل شد که 50 درصد سهام متعلق به شرکت ملی صنایع پتروشیمی و 50 درصد متعلق به شرکتشرکت آموکو بود. مجتمع شیمیایی خارک در تاریخ 14 آبان افتتاح شد.

• شرکت کربن اهواز

در سال 1350 قراردادی بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی و شرکت کابوت آمریکا و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران برای تولید دوده صنعتی بسته شد. سهم پتروشیمی20 در صد، سهم کابوت 50 درصد بود و 30 درصد سهام متعلق به بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران بود.

• شرکت پتروشیمی ایران نیپون ( فارابی )

اولین مشارکت شرک ملی صنایع پتروشیمی با ژاپنی ها تشکیل شرکت ایران نیپون بود. در سال 1352 قراردادی بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی و دو شرکت ژاپنی میتسو بیشی ونیشو ایوایی برای تولید DOP ( دی اکتیل فتالات، نرم کننده PVC ) بسته شد. سهم پتروشیمی 74 درصد و سهم دو شرکت ژاپنی 26 درصد بود. مجتمع در سال 1356 به بهره برداری رسید.

• طرح آبرسانی بندر شاهپور

این طرح برای تهیه آب صنعتی مورد نیاز صنایع پتروشیمی در بندر شاهپور و همچنین تامین آب آشامیدنی روستاها و شهرهای مجاور این بندر تعریف شد. لوله ای به قطر 40 اینچ از دارخوین به بندر شاهپور ( بندر امام فعلی ) به طول تقریبی 80 کیلومتر کشیده شد. هزینه پروژه حدود یک میلیارد ریال و ظرفیت نهایی خط لوله 3ر1 متر مکعب آب در ثانیه بود.  در طول اجرای کارخانه های پتروشیمی در بندر یاد شده، این طرح نیز انجام شد.

• پتروشیمی ایران – ژاپن

شرکت ملی صنایع پتروشیمی پس از ایجاد شیمیایی شاهپور ( رازی ) و پتروشیمی آبادان و شیمیایی خارک،‌ با گروهها و شرکتهای بزرگ جهان مثل یونیون کار باید،ICI ، DOW ، فیلیپس و … مذاکره می کرد و به دنبال ایجاد چند مجتمع بزرگ بود.  در این میان در سال 1350 اولین توافق احداث مجتمع بزرگ پتروشیمی با ژاپنی ها به دست آمد.

در اوائل تاسیس شرکت و پس از آنکه هیئت مدیره مشخص شد، محل استقرار شرکت خیابان 21 آذر ( 16 آذر فعلی)، خیابان غربی دانشگاه تهران و نبش خیابان نصرت بود. بعد از تشکیل شرکت پخش کود شیمیایی، شرکت ملی صنایع پتروشیمی همراه شرکت پخش کود شیمیایی در خیابان شمالی دانشگاه تهران، خیابان پورسینای فعلی و نبش خیابان 16 آذر فعلی استقرار یافت .در سال 1351 ساختمان میدان 7 تیر در خیابان کریم خان زند از شخصی بنام آقای کورس اجاره شد و به تدریج تا آغاز 1352 شرکت در این ساختمان مستقر شد و تا آغاز انقلاب – و سالها بعد از آن تا سال 1383 –  شرکت در این ساختمان استقرار داشت. البته دفتر های شرکت های تابعه مستقلاً ساختمان جداگانه داشتند.

شرکت ملی صنایع پتروشیمی، یکی از چهار شرکت اصلی وزارت نفت، در سال پیروزی انقلاب اسلامی قدمتی 15 ساله دارد. در اواخر دهه 1330 ، وزارت صنایع و معادن و سپس وزارت اقتصاد طرح احداث کارخانه کود شیمیایی شیراز را به اجرا گذاشت. این کارخانه در مهر ماه سال 1342 افتتاح شد و در سال 1343 قانون تشکیل شرکت ملی صنایع پتروشیمی به تصویب مجلس رسید. تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ، توسعه این صنعت در قالب سه برنامه عمرانی از سال 1343 تا 1356 با اجرای طرحهایی برای تولید کود شیمیایی با استفاده از گازهای همراه نفت  و همچنین تولید محصولاتی جدید نظیر دوده، گوگرد، گاز مایع ، سود سوز آور، کربنات و بی کربنات سدیم ، پی وی سی و مواد نرم کننده پلاستیک( DOP ) با هدف عمده تامین نیازهای داخلی شکل گرفت.احداث مجتمع های پتروشیمی رازی ( شاهپور ) ، آبادان ، پازارگاد، کربن اهواز ( ایران ) ، خارک ، فارابی ( ایران نیپون ) و طرح های توسعه پتروشیمی شیراز و انجام بخش عمده ای از احداث پتروشیمی بندر امام ( ایران ژاپن ) حاصل تلاش های این دوره است.  از ابتدای تاسیس تا مقطع انقلاب اسلامی ، مهندس باقر مستوفی بنیانگذار و مدیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی بود.

شـرکت های پتـروشیمی رازی، آبـادان ، خـارگ ، فـارابی ، بنـدر امـام و کارخانـه کربـن با مشارکت شرکای خارجی تاسیس شد . سهام مشارکت خارجی شرکت پتروشیمی رازی در سال 1353 و سایر شرکت ها در سال های بعد از انقلاب اسلامی به شرکت ملی صنایع پتروشیمی منتقل شد.

در سال 1357 مجتمع های شیراز ، رازی ، آبادان ، خارک ، فارابی ، کارخانه کربن ایران و کارخانه پولیکا در خط تولید قرار داشت . در این سال کل تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی به 6/1 میلیون تن ( محصولات میانی و نهایی ) رسید.

جدول پیشرفت قیمت:

از زمان چاپ کاتالوگ و راهنمای تمبرهای ایران (سال 1340) تاکنون، نمودار پیشرفت قیمت این سری تمبر به شرح زیر بوده است.

گالری مهرروز

مهرروزهای منتشره برای این سری تمبر بشکل زیر بوده است: