این محصول در فروشگاه موجود است
| سال انتشار | 1342 |
| تاریخ توزیع | 1342/07/26 |
| تعداد قطعه در سری | 2 |
| تیراژ | 300/000 |
| قیمت اسمی | 20 ریال |
| طراح | |
| دندانه | 10.5 |
| فیلیگران | 4 |
| تعداد قطعات در ورق | 50 |
| چاپخانه |
موضوع تمبر
کارخانه کود شیمیایی شیراز
صنعت پتروشیمی، صنعت قرن بیستمی و نسبتاً جوان است (در مقایسه با صنعت فولاد ). وقتی جهان با پایان گرفتن جنگ جهانی اول نفسی به راحت می کشید، استفاده تجاری از محصولات پتروشیمی شروع شد و در سال 1918 اولین محصولات پتروشیمی ساخته شد. این زمان در ایران مقارن است با آخرین سال های سلسله قاجار (7-1296) و کشور در تب و تاب حاصل از نقض بی طرفی و اشغال متفقین بسر می برد. از واگذاری امتیاز استخراج نفت به دارسی شانزده هفده سال گذشته و 10 سالی است که چاه شماره یک مسجد سلیمان به نفت رسیده و شش هفت سالی است که پالایشگاه آبادان به کار افتاده است. در جهان به تدریج مواد پتروشیمیایی دیگر ساخته می شود تا اینکه در اواخر دهه 1920 عمل بسپارش (پلیمریزاسیون) یعنی ساختن ملکولهای بزرگ از تک ملکولهای مواد، کشف می شود و فناوری تولید مواد از مایعات نفتی و گاز طبیعی شروع به رشد می کند.
در این زمانها در ایران امتیاز نفت دارسی لغو می شود تا یک سال و اندی بعد قرارداد جدید بسته شود که امتیاز نفت را تا سال 1993 تمدید می کند. جنگ جهانی دوم با همه فجایعی که در پی داشت باعث رونق و توسعه صنایع شیمیایی وصنعت جدید پتروشیمی می شود و رشـد آن از بسیـاری صنـایع پیشـی می گیرد. در این زمان در ایران مقارن است با اشغال کشور توسط متفقین که شمال را به جنوب وصل می کنند تا پل پیروزی بسازند. بدیهی است که در این میان سخنی از پتروشیمی در ایران نیست.
در جهان رشد صنایع پتروشیمی ادامه پیدا می کند و سطح تولید مواد پتروشیمی بالا می رود بطوری که تنها در آمریکا تولید محصولات پتروشیمی از مرز 25 در صد کل مواد شیمیایی تولید شده می گذرد. تعدادکارخانه های پتروشیمی در سال 1951 تنها در آمریکا به بیش از 90 کارخانه می رسد. این زمان سال 1329 شمسی است و ایران می رود که صنعت نفت خود را ملی کند و هنوز هم صنعت پتروشیمی در ایران مطرح نیست. از این زمان به بعد در جهان صنعت پتروشیمی رو به رشد سریعی می گذارد و مواد اولیه برای تولید محصولات مختلف نظیر الیاف و پارچه و پلاستیکهای مخلوط تولید می شود و مصرف آن توسعه پیدا می کند.
در اولین اساسنامه شرکت ملی نفت ایران مصوب 5 آذر ماه 1331 آمده است: «ماده 1- نظر به قانون مصوب نهم اردیبهشت ماه 1330 ، شرکتی به نام شرکت ملی نفت ایران برای اکتشاف و استخراج و بهره برداری از قبیل تصفیه و حمل و نقل و صدور و پخش نفت و مشتقات آن تاسیس می گردد … » اما در «لایحه قانونی اصلاح قسمتی از مواد اساسنامه شرکت ملی نفت ایران» که در 27 آذر ماه 1331 یعنی با فاصله 22 روز از تصویب اساسنامه قبلی به تصویب رسید می گوید: «ماده 1- نظر به قانون مصوب نهم اردیبهشت ماه 1330 شرکتی به نام شرکت ملی نفت ایران برای اکتشاف و استخراج و بهره برداری از قبیل تصفیه و حمل و نقل و صدور و پخش نفت و مشتقات آن و صنایع شیمیایی منشعب از نفت تاسیس می گردد… »
بعد از کودتای 28 مرداد 1332 ، سومین اساسنامه شرکت ملی نفت ایران تدوین میشود. دو اساسنامه قبلی را در دوره اختیارات قانون گذاری، دکتر مصدق تصویب کرده بود اما این اساسنامه را مجلس در تاریخ 25 دی ماه 1333 تصویب می کند. در ماده 4 این قانون آمده است: «ماده 4 – موضوع شرکت و حدود عملیات آن به شرح زیر است:
الف – اشتغال به امور صنعت نفت (در سراسر کشور و فلات قاره) از هر قبیل که باشد اعم از تفحص و اکتشاف نفت و گاز طبیعی و … فرآورده های فرعی و مشتقات از آن جمله مواد شیمیایی حاصله از نفت و گاز طبیعی و هیدرو کاربورهای دیگر … »
در موافقت نامه های «تفحص و اکتشاف و بهره برداری و فروش نفت» بین شرکت ملی نفت ایران و شرکتهای خارجی مثل آجیپ و پان آمریکن و سافایر در سالهای 1336 و 1337 ماده ای وجود دارد که: « … هر مقدار گاز طبیعی که مورد نیاز شرکت ملی نفت ایران برای تامین مصرف داخلی ایران باشد تحویل خواهد شد. مصرف داخلی گاز در ایران شامل احتیاج مربوط به تهیه مشتقات گاز نیز خواهد بود اعم از اینکه مشتقات مزبور مصرف داخلی داشته باشد یا برای صاردات باشد»
این امر نشان می دهد که از همان سالها به فکر تبدیل گاز طبیعی به مشتقات در صنایع پتروشیمی و حتی صادرات محصولات بوده اند.
اساسنامه بعدی که در تاریخ 28 اردیبهشت 1339 به تصویب رسید، در واقع چهارمین اساسنامه شرکت ملی نفت ایران است. در فصل دوم با عنوان«موضوع و حقوق و اختیارات شرکت» از جمله آمده است: «ماده 4 … ب – ساختن مشتقات و فرآورده های فرعی از جمله مواد شیمیایی حاصله از نفت و گاز طبیعی و … » ملاحظه می شود که در این اساسنامه موضوع ساختن مواد شیمیایی از نفت و گاز که همان «پتروشیمی» باشد، بند مستقلی را به خود اختصاص داده است.
لایحه برنامه دوم عمرانی کشور پس از گذر از تب و تاب ملی شدن صنعت نفت و آشوب کودتای 28 مرداد 1332، در 11 تیر ماه 1334 تقدیم مجلس شد و در هشتم اسفند ماه 1334 به تصویب رسید. این قانون دولت را مکلف می کرد که ضمن انجام برنامه هایی که در « برنامه 7 ساله اول عمرانی کشور» آمده بود- و به علت وضعیت نابسامان کشور، اغلب نیمه تمام یا در دست اجرا بود- عملیات این برنامه را تا آخر شهریور ماه 1341 « به انجام رسانیده و یا به مرحله اجرا در آورد ». در قسمت ب- فصل اول ماده 2 این قانون، 2500 میلیون ریال برای « برنامه هایی که عوامل آن بعداً مشخص خواهد شد بالاخص تاسیس کارخانجات کود شیمیایی» اعتبار پیش بینی شد. در برنامه تفصیلی این قسمت، « احداث کارخانه کود شیمیایی با استفاده از گازهای طبیعی نفت و تهیه فرآورده های فرعی مانند د. د. ت و غیره- مطالعه خاکهای زراعتی به منظور انتخاب انواع کود مناسب- خرید کود شیمیایی به منظور ترویج و شناساندن طرز استفاده از آن به زارعین » پیش بینی شده بود.
جالب است که در همین قانون ، در برنامه تفصیلی بخشی از بند 5 از فصل اول ، زیر عنوان« بنگاه شیمیایی کرج » ، برای « ساختمان و خرید و حمل و نصب کارخانه های سوپر فسفات و اسید سولفوریک و تامین برق و آب و … » 39 میلیون ریال اعتبار در نظر گرفته شده بود.
سازمان برنامه که مسئول اجرای برنامه 7 ساله دوم بود در فروردین ماه 1337- پس از حدود دو سال از آغاز برنامه- در جزوه ای به زبان انگلیسی گزارش می کند: « در برنامه عمران خوزستان، کارخانه های پتروشیمی اهواز و کارخانه کود شیمیایی برای مصرف گاز طبیعی که در حال حاضر در میدان آغاجاری سوزانده می شود، در اهواز ساخته خواهد شد. پلاستیک پلی وینیل کلرید PVCکه توسط کارخانه پتروشیمی از گاز طبیعی ساخته می شود، قسمت اعظم نیاز رو به رشد مصرف پلاستیک در ایران را جوابگو خواهد بود. گاز طبیعی همچنین منبع اصلی تولید موادی خواهد بود که کود شیمیایی از آن ساخته می شود. سازمان برنامه درگزارش شهریور 1337 برنامه عمران خوزستان در مورد ترویج کود شیمیایی چنین گزارش می دهد:« در تاریخ11 دی ماه 1336 برنامه سه ساله آزمایش و نمایش کود شیمیایی … مورد تصویب سازمان برنامه قرار گرفت.» بنابراین ساخت کارخانه تولید پی وی سی یکی از برنامه های عمران خوزستان بود. سازمان برنامه ساخت این کارخانه را با کمک شرکتهای خارجی دنبال می کرد و در شهریور ماه 1337 در گزارش برنامه عمران خوزستان می گوید: « … در خرداد 1337 قراردادی با شرکت ایطالیایی منتکاتینی جهت اجرای برنامه ای برای ساختن کارخانه پلاستیک سازی به انضمام تسهیلاتی برای ساختن سود محرق و کلر و کارخانه ای جهت ساختن ترکیبات پلاستیک منعقد گردید. این اقدام به منظور اولین قدم در تاسیس صنایع شیمیایی نفت در خوزستان می باشد.
… محلی برای تاسیس کارخانه پلاستیک سازی در طرف راست رودخانه کارون واقع در جنوب اهواز انتخاب گردید … مقدمات آماده نمودن محل و تهیه نقشه هاي کارخانه پلیمریزاسیون آغاز شد. در عین حال محلهای احتمالی دیگری در تهران جهت تاسیس کارخانه مخلوط کننده که در تیر ماه 1338 دایر خواهد گردید در نظر گرفته شد. … نام تجارتی «پولیکا» برای پلاستیکی که در کارخانه اهواز تولید خواهد گردید انتخاب شده است… مذاکرات لازم با شرکت ملی نفت ایران جهت تحویل گاز طبیعی کافی برای رفع نیازمندیهای کارخانه پلاستیک سازی و همچنین احتیاجات کارخانه کود شیمیایی که در مجاورت آن ساخته خواهد شد، ادامه دارد »
در گزارش خرداد ماه 1339 برنامه عمران خوزستان سازمان برنامه آمده است: «در مهر ماه 1337 از طرف سازمان برنامه زمینی به مساحت 160 هکتار در نزدیکی اهواز تحصیل گردید تا کارخانه پلاستیک و سایر عملیات عمرانی پتروشیمی مورد نظر در آن مستقر شود. » این اولین بار است که واژه «پتروشیمی» و نه «صنایع شیمیایی نفت» در یک سند و گزارش رسمی به فارسی نوشته می شود.
اما اقبال این «کارخانه پلاستیک اهواز» و همچنین «کارخانه کود شیمیایی اهواز» چندان بلند نبود. در آخرین گزارش که در آذر 1339 نوشته شده آمده است: … به دستور سازمان برنامه کلیه مطالعات و طرحها و وسائل … و حق تملک ماشین آلاتی که برای کارخانه مخلوط کنی در نظر گرفته شده بود درشهریور 1338 به وزارت صنایع و معادن منتقل شد .» این توقف کار در سازمان برنامه و انتقال به وزارت صنایع و معادن پایان نامعلومی بود برای کارخانه پلاستیک و کودشیمیایی. «کارخانه پلاستیک اهواز» و «کارخانه کود شیمیایی اهواز» هیچگاه ایجاد نشد! در واقع سرنوشت این دو کارخانه حاصل بازی سه بازیگر در سال 1337 است: شاه، مهندس جعفر شریف امامی و ابوالحسن ابتهاج.
به دنبال اختلاف وزیر صنایع و معادن با مدیر عامل سازمان برنامه و پشتیبانی شاه از وزارت صنایع و معادن، مدیر عامل سازمان برنامه از کار کناره گرفت و تاسیس « کارخانه کود شیمیایی اهواز » و « کارخانه پلاستیک اهواز » نیمه کاره رها شد. وزیر صنایع و معادن قرارداد کارخانه تصفیه گاز در گچساران و خط لوله از گچساران به شیراز و ایجاد کارخانه کود شیمیایی در مرودشت را دنبال کرد.
در سال 1337 بین وزارت صنایع و معادن با سه شرکت « انسا » و « آنترپوز » فرانسوی و شرکت « سی. جی. بی » انگلیسی قراردادی بسته شد. به موجب این قرارداد شرکتهای نامبرده عهده دار شدند که کارخانه تصفیه گاز در گچساران و یک رشته خط لوله گاز از گچساران به شیراز و ادامه آن تا مرودشت را ایجاد کنند و کارخانه کود شیمیایی را بسازند. شرکت ملی نفت ایران برای ایجاد خط لوله گاز با ظرفیت 20 میلیون فوت مکعب در روز 5 میلیون دلار در اختیار وزارت صنایع و معادن گذاشت. قرار شد نیمی از گاز به مصرف کارخانه برسد و نیم دیگر در کارخانه های قند و سیمان و مولد برق و بیمارستان نمازی و شهر شیراز مصرف شود.
وزارت صنایع و معادن در گزارش سالانه 1338 خود می نویسد: « بنگاه کود شیمیایی وابسته به وزارت صنایع و معادن برای ایجاد یک کارخانه تولید کودهای شیمیایی در مرودشت شیراز و لوله کشی گاز نفت از گچساران تا شیراز در تاریخ 28 نوامبر 1958 [ 8 دی ماه 1337 ] قراردادی با دو شرکت فرانسوی « آنترپوز » و « انسا » و یک شرکت انگلیسی به نام « کنتر اکتورز جان براون » امضا نمود. طول مسیر اصلی لوله گاز 240 کیلومتر و قطر آن 25 سانتیمتر است.از این لوله اصلی یک شاخه با همین قطر جدا شده به شهر شیراز و شبکه توزیع آن می رسد و دو شاخه فرعی نیز با قطر 15 سانتیمتر منشعب شده و برای تامین مصارف کارخانجات سیمان فارس و قند مرودشت به کار خواهد رفت. محصول کارخانه سالیانه 40 هزار تن اوره 44% ازت و 41 هزار تن نیترات آمونیم با 26% ازت و نیز هزار تن آمونیاک مایع می باشد. کارخانه کود شیمیایی شیراز در بهار سال 1340 شروع به کار خواهد کرد.»
تاریخ بهره برداری از کارخانه کود شیمیایی خوشبینانه بود و در گزارش سالانه 1339 وزارت صنایع، کمی اصلاح شد:
« … محل کارخانه کود شیمیایی به وسعت 200 هکتار در کنار رودخانه کر قرار گرفته است … اولین کلنگ ساختمان این کارخانه در ششم اردیبهشت 1338 به دست … شاهنشاه به زمین زده شد. هزینه کل 32 میلیون دلار برآورد شده است که 10 میلیون آن پرداخت شده و بقیه تا سال 1964 [ 1342 ] از محل فروش مستهلک خواهد شد… فعالیت ساختمانی به سرعت جریان دارد. لوله کشی گاز گچساران – شیراز پایان یافته است… محصول کارخانه تا نیمه دوم سال 1340 به بازار عرضه خواهد شد. »
در مورد اعزام مهندسان برای کار آموزی، مهندس میر ناصر خورسند که یکی از همین مهندسان بود در کتاب « طلیعه داران صنایع پتروشیمی » می نویسد: « … 13 نفر از فارغ التحصیلان دانشکده فنی دانشگاه تهران در سال تحصیلی 1339-1338 در امتحان اعزام به خارج از کشور برای « بنگاه کود شیمیایی ایران » وابسته به وزارت صنایع و معادن انتخاب شدند و به استخدام وزارت صنایع و معادن در آمدند. این گروه طی قرارداد آموزشی به کشورهای فرانسه، ایتالیا، و بلژیک رهسپار شدند.
کارخانه کود شیمیایی شیراز که تاریخ بهره برداری از آن را وزارت صنایع و معادن در آغازساختمان، بهار 1340 و یکسال بعد نیمه دوم 1340 پیش بینی کرده بود، در صبح روز جمعه 26 مهر ماه سال 1342 با حضور شاه و ژنرال دوگل رئیس جمهور فرانسه و بانو افتتاح و از کتیبه آن پرده برداری شد. نکته جالب در این افتتاح آنکه وزارت صنایع و معادن در آن حضور نداشت و وزارت اقتصاد جای آن را گرفته بود.
بنابراین قرارداد کارخانه کود شیمیایی شیراز و خط لوله گاز از گچساران تا شیراز را وزارت صنایع و معادن در دوران مهندس جعفر شریف امامی بست و راه اندازی و افتتاح کارخانه را وزارت اقتصاد انجام داد.
دلیل این تغییر و تبدیل چنین است: در دولت های پس از شهریور 1320 وزارتخانه ای به نام « بازرگانی و اقتصاد ملی » و سپس « پیشه و هنر و بازرگانی » تاآذر 1326 وجود داشته است که از دی ماه 1326 تبدیل به وزارت « اقتصاد ملی » می شود. در تاریخ 10 بهمن 1334 قانون تجزیه وزارت اقتصاد ملی به دو وزارت « بازرگانی » و « صنایع و معادن » به تصویب رسید و تا 30 بهمن 1341 چنین است و در این دوره شریف امامی وزیر صنایع و معادن است و قرارداد کارخانه شیراز را می بندد و اجرای کار را پیگیری می کند. در 30 بهمن 1341 و در معرفی کابینه اسدالله علم، وزارت خانه های « صنایع و معادن» و « بازرگانی » در هم ادغام می شود و یک وزارت به نام « اقتصاد و صنایع » معرفی می شود که از 30 مهر 1342 به « وزارت اقتصاد» تبدیل می شود و در این دوره وزارت صنایع و معادن وجود ندارد. راه اندازی و افتتاح کارخانه در این دوره انجام می شود و کار را « بنگاه پتروشیمی » وابسته به وزارت اقتصاد پی می گیرد. البته در یکی از کابینه های پر شمار امیر عباس هویدا، وزارت صنایع و معادن احیا می شود.
پس از تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی طبق تبصره 64 قانون بودجه اصلاحی سال 1343 کشور، طبق بخشی از این تبصره که می گوید: « کلیه حقوق دولت در بنگاه کود شیمیایی که در اجرای تبصره 36 قانون بودجه سال 1338 و به موجب اساسنامه مصوب 30/12/1337 هیئت وزیران تشکیل گردیده به شرکت ملی نفت ایران واگذار می شود. شرکت ملی نفت ایران کلیه تاسیسات و مطالبات و موجودیهای نقدی و جنسی بنگاه کود شیمیایی « بنگاه پتروشیمی » را به عنوان سرمایه بنگاه ارزیابی خواهد نمود و در اساسنامه بنگاه با تصویب شورای عالی صنایع پتروشیمی تغییرات لازم را خواهد داد. » کارخانه کود شیـمیایی شیراز در اختیار شرکت ملی صنایع پتروشیـمی – که کلیه سهـام آن متـعلق به شرکت ملی نفت ایران بود – قرار گرفت. کارخانه کود شیمیایی شیراز به مبلغ 8 ر1 میلیارد ریال ( 24 میلیون دلار ) ارزیابی و جزء سرمایه شرکت ملی صنایع پتروشیمی محسوب شد.
پتروشيمی شيراز در 45 کيلومتری شهر شيراز، در مجاورت رودخانه کر و در نزديکی مرودشت واقع گرديده است. وسعت شركت 300 هکتار است که از اين مقدار 72 هکتار آن را محوطه صنعتی تشکيل ميدهد. ارتفاع شركت از سطح دريا حدود 1600 متر می باشد. شروع به کار شركت با بهره برداری از 4 واحد توليد آمونياک، اوره، اسيد نيتريک و نيترات آمونيوم و نيز واحد تامين سرويسهای جانبی ( آب ، برق ، بخار و هوای فشرده ) توام بوده و پس از آن با توجه به نياز کشور، طرحهای توسعه متعددی به مرحله اجرا در آمده است.
اولين طرح توسعه شركت با بهره برداری از واحد سودااش در سال 1352 به مرحله اجرا در آمد و سپس در سال 1355 با احداث واحدهای STPP و DAP روند توسعه ادامه يافت. يكي از بزرگترين طرحهاي توسعه شركت در سال 1364 به مرحله ي بهره برداری رسيد. در اين طرح واحدهای جديد توليد آمونياک ، اوره ، اسيد نيتريک ، و نيترات آمونيوم با ظرفيتی معادل 10 برابر واحدهای قديم به همراه واحدهای کلر آلکالی، متانول، پرکلرين و آرگون به ترتيب طی سالهای 1367 و 1369 و 1372و 1373 به بهره برداری رسيدند. با ادامه روند توسعه و به دنبال خارج ساختن واحدهاي قديمي از چرخه توليد، طرح اوره و آمونياك سوم پتروشيمي شيراز در سال 1395 به بهره برداري رسيد. با بهره برداري از اين طرح سالانه 677000 تن آمونياك و 1073000 تن اوره توليد مي گردد كه نقش مهمي در تامين نيازهاي كشور و همچنين عرضه به بازارهاي جهاني خواهد داشت. در حال حاضر ظرفيت اسمی واحدهای توليدی شركت برابر با 3284720 تن در سال می باشد.
جدول پیشرفت قیمت:
از زمان چاپ کاتالوگ و راهنمای تمبرهای ایران (سال 1340) تاکنون، نمودار پیشرفت قیمت این سری تمبر به شرح زیر بوده است.
| سال | قیمت | سال | قیمت |
| 1340 | |||
| 1342 | |||
| 1343 | |||
گالری مهرروز
مهرروزهای منتشره برای این سری تمبر بشکل زیر بوده است:
