هزینه پستی [1] و تمبر [2] – تا این اواخر یعنی تا قبل از انتشار نخستین تمبر جهان، هزینه پستی با توجه به بعد مسافت، از دریافت كننده نامه وصول می شد. بنابراین نرخ مرسلات پستی در داخل یك كشور یكنواخت نبود. پس از اختراع تمبر و تنظیم سازمان پست با كاركرد جدید، نسبت مستقیمی میان هزینه پستی با وزن نامه یا محموله پستی برقرار شد و رابطه مسافت از آن حذف گردید. كرایه از فرستنده نامه در مبدا به طور نقد و به صورت ابطال تمبر دریافت شد. بدین ترتیب میتوان گفت تمبر نمایانگر یك ارزش واسطه ای و مبین یك تعهد متقابل میان اداره پست و فرستنده نامه یا محموله پستی می باشد. كلمه تمبر تكرار فارسی شده Timber فرانسه است كه بعضی آن را تمبر بر وزن «امر» و بعضی تمبر بر وزن «همسر» تلفظ می كنند و هردو صحیح است. هر تمبر دارای یك كادر و حاشیه ای در اطراف می باشد و اگر در موقع دندانه زدن دقت كافی نشود، حاشیه در یك یا دو قسمت پهن تر می شود.
تمبر با دندانه [3] و بی دندانه [4] – چنانچه حاشیه میانی تمبرها دندانه خورده باشد آن تمبرها را با دندانه و در غیر اینصورت بی دندانه گویند.
سری [5]– تمبر به هر مناسبتی كه انتشار یابد ممكن است از یك، دو، سه و یا چندین قطعه تشكیل شده باشد. به هرحال تمبر چه در یك قطعه منتشر شود آن را یك سری و برای تفاهم بهتر تمبری كه فقط در یك قطعه اتشار یافته است آن را تك سری می گویند.
تیراژ[6] و قیمت اولیه تمبر[7] از هر تمبر تعداد معینی چاپ و منتشر میگردد، رقم این تعداد از طرف مسئولین پست به به طور رسمی اعلام می شود به این تعداد اعلام شده تیراژ تمبر و ارزشی را كه روی تمبر درج شده است قیمت اولیه تمبر می گویند.
بررسی عوامل موثر در تیراژ تمبر – جمعیت یك كشور، نسبت با سواد، گسترش باجه های پستی و پراكندگی و تعداد آنها در سطح كشور ، انتظام و سرعت عمل پست، همكاری دستگاه های اجرایی با یكدیگر از یكطرف و نزدیكی مردم با این دستگاه ها از طرف دیگر ، انواع مطبوعات و كثرت و تنوع آنها ، سطح رفاه جامعه، رابطه مردم كشور با سایر مردم كشورهای جهان و بسیاری عوامل دیگر در تیراژ تمبر در داخل یك كشور موثر است.
اگر هریك از افراد مملكت ما در سال فقط یك نامه به صندوق پست بیاندازد در سال به هشتاد میلیون قطعه تمبر نیامندیم.
نامه های سفارشی با هزینه پستی بیشتر، چاپ ارقام دیگری از تمبر را ایجاب می كند.
رفع این نیاز به عهده تمبرهای جاری است. بدین جهت تمبر جاری در رقم اصلی كه هزینه پستی یك پاكت معمولی است با تیراژی معادل دو برابر جمعیت كشور در هر سری باید منتشر شود.
تیراژ سایر ارقام تمبر جاری كه به دو دسته، ارقام كمتر از سنگ اول و ارقام بیشتر از سنگ اول تقسیم می شود در تیراژی مناسب با تمبر سنگ اول در هر سری است.
تیراژ تمبرهای یادگاری حداقل تحت تاثیر سه عامل فرعی دیگر نیز می باشد،
اول- تعداد تقریبی گردآورندگان تمبر در كشور. در اداره پست قسمت پژوهش و تحقیقات آماری ضمن انجام وظایف مخصوص ، با نمونه گیری های آماری و تقریب اضافی تعداد علاقه مندان به گردآوری تمبر را در هر سال مشخص می كند.
دوم- تعداد تمبری كه از هر سری به مشتركین یا مشتری های خارج از كشور به صورت كلی فروخته و ارسال می شود. اتحادیه بین المللی پست و سایر موسسات بین المللی، جزو این دسته از متقاضیان تمبر به حساب می آیند.
سوم- مجموع سری های یادگاری كه در یك سال منتشر می شود و با توجه به مجموع قیمت آنها.
در مورد عامل سوم باید گفت كه تیراژ تمبر یادگاری با تعداد سری های منتشر شده در یك سال و همچنین مجموع قیمت آنها نسبت معكوس دارد. یعنی هرچقدر تعداد سری های یادگاری بیشتر می شود و یا قیمت اولیه آنها بیشتر تعیین میگردد، تیراژ آنها باید پایین بیاید در غیر این صورت به مرور از تعداد علاقه مندان به گردآوری تمبر كاسته خواهد شد.
تیراژ مجموع تمبرهای یادگاری منتشر شده در طول یك سال و قابل فروش در باجه ها به طور متوسط معادل نصف تیراژ تمبر اصلی سری جاری كه هزینه پستی یك پاكت معمولی می باشد، نباید زیادتر بشود.
اعتبار پستی تمبر [8] – تمبر جزء اوراق بهادار دولتی و به منزله سندی است كه دولت در مقابل تعهد حمل محموله های پستی آن را می فروشد. بدین جهت طبق قانون اساسی و مدنی اعتبار آن نامحدود و جز در مقابل پرداخت بهای آن بی اعتبار نخواهد شد.
دستورالعمل هایی كه برای بی اعتبار كردن تمبر پستی از طرف شورایعالی پست و یا مقامات دیگر در گذشته صادر و اعمال شده است غیرقانونی بوده و جز با نظر و تصویب مجلس نمایندگان نمی توان اوراق بهاداری كه به مردم فروخته شده است بدون پرداخت وجه، آن را بی اعتبار ساخت.
دولت جمهوری اسلامی برای تبدیل تمبرهای گذشته «كه مردم آن را از قبل خریداری كرده بودند» به تمبرهای جمهوری اسلامی مدت زمانی را تعیین كرد و در تمام طول این مدت مردم نسبت به تعویض تمبرهای قبلی و تبدیل آنها به تمبرهای جدید اقدام كردند.
مدت فروش تمبرهای بخصوصی را (مانند تمبرهای یادگاری) در باجه های پستی می توان محدود به زمان معینی كرد و این به لحاظ تعالی اعتبار تمبرهای یادگاری و تشویق هرچه بیشتر مردم به گردآوری تمبر از جنبه استفاده مادی آنها می باشند. در چنین صورتی مازاد تمبرها پس از انقضای مدت تعیین شده به مركز ارجاع و طی تشریفات قانونی ویژه ای سوزانیده می شود.
هر تمبری كه باطل شد اعتبار پستی خود را از دست می دهد.
در آغاز برای باطل كردن تمبر ، خطی با دست روی آن می كشیدند. بعدها مهرهای مخصوص تهیه گردید كه روی تمبرها میزدند و امروزه اغلب این كار را با ماشین انجام می دهند. هرچند تمبر باطل شده ارزش پستی خود را از دست داده است ولی بدان معنی نیست كه ارزش گردآوری نداشته باشد. بسیاری از مجموعه ها تمبرهای باطل شده در دنیا توسط علاقمندان گردآوری شده است كه امروزه از با ارزشترین مجموعه های تمبر جهان هستند.
سورشارژ – عبارتست از كلمات یا ارقامی كه روی تمبر اصلی مجددا چاپ می كنند یعنی تمبر را بنا به عللی برای بار دوم زیر چاپ می برند و جمله ای را روی آن می نویسند و یا ارقام و علائمی را اضافه می كنند.
بدیهی است كه جز در موارد بسیار مهم این كار صورت نمی گیرد از آن جمله است:
- با تغییر رژیم سیاسی در یك كشور، كه تمبرهای موجود از رژیم قبل سورشارژ می شوند.
- بروز حوادثی نظیر جنگ ، آتشفشان و زلزله یا اشغال نظامی ممكن است سورشارژ بعضی از تمبرها یا كلیه آن ها را ایجاب كند.
- در بعضی مواقع برای كنترل یك تمبر هر چه از آن موجود است سورشارژ می كنند بدین ترتیب مابقی از دور خارج و فاقد ارزش پستی می شوند.
- اگر به عللی مانند تورم روز افزون و غیره ضرورت بالا بردن هزینه پستی احساس شود چون چاپ تمبری جدید كه رفع نیاز كند مستلزم مخارج بیشتری بوده و وقت زیادتری می گیرد لذا با سورشارژ تمبزهای موجود قیمت آن را به دلخواه تغییر می دهند یعنی قیمت مورد نظر را روی تمبر ، درست روی قیمت قبلی ، چاپ می كنند و این چاپ با رنگ دیگر صورت می گیرد و یا روی قیمت قبلی خط كشیده قیمت جدید را با همان رنگ چاپ می كنند.
روش های به كار گرفته شده برای سورشارژ تمبر تاكنون سه وجه مشخص داشته است.
اول – به همان ترتیبی كه تمبر قبلا چاپ شده است آن را سورشارژ می كنند و چه بسا با همان دستگاه چاپ.
دوم – تمبر را با مهر مخصوص و با دست سورشارژ می كنند.
سوم- با قلم و مركب و با دست روی تمبر مینویسد. (سورشار امضای دستی را روی تمبرهای مشهد نشان می دهد.)
[1] postage
[2] Stamp
[3] Perforated Stamp
[4] Imperforated Stamp
[5] Stamp Set
[6] Tirage
[7] First Value
[8] Postage Of Credit
